De Dertiende eeuw

Klik en ga naar het begin van de Gastelse geschiedenis:

Of ga verder naar de veertiende eeuw:

HET JAAR 1300

• De 14e eeuw begint. De winning van turf uit de zilte moerasgrond vormt de eerste bedrijvigheid in het gebied. Voor het vervoer worden turfvaarten gegraven. Nabij Gastel is dat de Vlettevaart vanaf rivier Barlaec via Turfhoofd en Vaardeke verder in zuidelijke richting.
• Raso II van Gavere geeft als huwelijksgift aan zijn tweede vrouw Hadewig 5000 pond zwarte Tournoois met Roosendaal, Nispen en Wouw als onderpand.
• Op 20 oktober wordt Jan III van Brabant, de toekomstige hertog geboren. Hij is een zoon van Jan II van Brabant en Margaretha van Engeland, dochter van de Engelse koning.
• Paus Bonifatius VIII roept 1300 uit tot het eerste Heilig Jaar. Mensen, die gedurende dit jaar een aantal pelgrimstochten naar de basilieken rond Rome volbrengen, krijgen volledige kwijtschelding van schulden (aflaten).
• Wapenstilstand in de oorlog tussen Frankrijk en Vlaanderen.

Het Jaar 1299

• De parochie Gastel wordt inmiddels bediend door investiet Johannes, waaruit blijkt dat Henricus van Gastele (zoon van Marsilius) het als pastoor niet lang heeft volgehouden. 
• In het Hoevense deel van het Land van Gastel is onlangs een kapel opgericht, niet ver van de plaats die Sprange heet. Dit moeten we enigszins situeren op de huidige driesprong Sint Janstraat-Sprangweg.
• Rotterdam krijgt stadsrechten. 
• De regent van Holland Wolfert van Borselen belegt de stad Dordrecht, op 1 augustus wordt hij gelyncht in Delft.
• Eerste vermelding van Bavel en Galder.

HET JAAR 1298

• Op 6 december stelt Raso van Gaveren een nieuwe schepenbank in voor de goederen van het klooster van St. Bernard. De nieuwe schepenbank omvat het land van Halderberge, begrensd door Nysperenendijk, Calfsdonk, Hesselake, Barlake, Middelmeer, Mark, Overste Overmeer, de Sprange en het Huelmeer. Feitelijk ook de vorming van een eigen rechtsgebied voor Hoeven.
• De heer van Breda is verwikkeld in een felle, zelfs handtastelijke ruzie met de heer van Zevenbergen over een grenskwestie tussen het land van Zevenbergen en dat van Gastel. 
• Jan van Glymes (Jan van Cordekin), bastaardzoon van hertog Jan II van Brabant wordt geboren.

HET JAAR 1297

• Gastel blijft weliswaar veelal buiten schot, maar ligt wel midden in een gebied van oorlogen en veldslagen. De Frans-Engelse oorlog breekt uit, eentje waarin het hertogdom Brabant betrokken raakt. Vervolgens krijgen de Vlamingen het ook met de Fransen aan de stok. De West-Friese oorlogen zijn in volle gang, waar ook de Zeeuwen onder leiding van Jan van Renesse bij betrokken raken. Het gevolg is vele plunderingen en voortdurend mensen op de vlucht. Rustig is het daarom nooit, ook niet in het Land van Gastel.
• In Engeland is de Slag bij Stirling Bridge tussen de Schotten onder leiding van William Wallace en de Engelsen.

HET JAAR 1296

• Het ‘Sigillum Commune Scabinorum De Gestele’ is het oudst bekende zegel van Gastel, hangend aan een oorkonde van dat jaar. Het is een gemeenschappelijk zegel der schepenen van Gastel. Het is een eerste bewijs dat Gastel dit jaar een eigen schepenbank heeft. 
• Jacobus van Waelhem wordt voor het eerst genoemd als abt van de Bernardusabdij.
• Op een Conferentie in Geraardsbergen zijn de Engelse koning Eduard I, graaf Gwijde van Dampierre, keizer Adolf van Nassau en hertogen zoals Jan II van Brabant bijeen. Een oorlog tegen Frankrijk wordt dan onvermijdelijk. 
• Havens op Walcheren worden aangelegd, het latere Vlissingen.

HET JAAR 1295

• Marsilius, de eerst bekend pastoor van Gastel, overlijdt. In zijn testament staat de stichting van een kapelaans plaats in de naar de Heilige Laurentius vernoemde parochie, waarvan Marsilius het benoemingsrecht aan de abt van St. Bernard geeft. Marsilius heeft een zoon, Henricus van Gastele, die voor de uitvoering hiervan geld geeft aan de abdij. Het vermoeden bestaat dat de zeer vermogende Marsilius eerst weduwnaar was geworden en pas op late leeftijd pastoor.
• Uit het testament van Marsilius weten we dat er in Gastel voor 1275 al een begraafplaats is, voorouderlijk allodiaal bezit en enige dorpsgemeenschap. De ouders en grootouders van Marsilius hebben vrijwel zeker ook in wat toen nog niet Gastel heette, gewoond.
• De zusters van Sint Catharinadal, gevlucht uit Wouw, krijgen van Raso van Gaveren onderdak in een Bredaas gasthuis. 
• De wolstapel wordt door Engelse koning van Dordrecht naar Mechelen verplaatst. 
• Eerste vermelding van Achtmaal. 
• Italiaanse ontdekkingsreiziger Marco Polo keert na 24 jaar reizen door Azië terug in Venetië.

HET JAAR 1294

• In de hiërarchie staat Jan I van Brabant aan het hoofd van het hertogdom Brabant. Het hertogdom bestaat uit allerlei heerlijkheden en landen. Zeggenschap over het Land van Gastel hebben Raso van Gaveren vanuit Breda en Gerard van Wesemael vanuit Bergen op Zoom met ‘grondexploitatie’ door de abdij van St. Bernard. De laatste zes jaar van zijn leven is Jan I van Brabant ook hertog van Limburg. Hij is een strijdlustig persoon, een echte ridder ook.
• Maar op 3 mei raakt hij dodelijk verwond tijdens een riddertoernooi in Bar-le-Duc, 42 jaar. Jan ligt begraven in Brussel. Zijn naam leeft voort in de biersoort. In Gastel is de hertog vermoedelijk in 1290 geweest, bij de gebiedsverdeling. Zoon Jan II, bijgenaamd De Vreedzame, volgt hem op.
• De Engelse koning wijst Dordrecht aan als export voor de wol uit zijn land. Eerste vermelding van Wernhout.

HET JAAR 1293

• Maria van Oudenaarde, moeder van Arnoud en Hendrik van Leuven heeft haar zonen overleeft, maar sterft nu op 74-jarige leeftijd. Ze is Vrouwe van Gaasbeek.
• Raso XI van Gaveren erft dus van zijn vorig jaar overleden vader de baronie Breda. Hij geeft de stad het recht kasseigeld (straatgeld) te hebben. Vreemdelingen moeten voortaan betalen voor het gebruik van de wegen ook al zijn die wellicht niet zo geweldig van kwaliteit.
• In de literatuur ontstaat de Vita Nuova van dichter Dante. 
• Een eerste vermelding van ’s Gravenmoer.

HET JAAR 1292

• Raso X van Gaveren, Heer van Breda/halfheer van Gastel en opvolger van zijn oom Arnold van Leuven overlijdt op 82-jarige leeftijd. Onder zijn bestuur vindt een omslag in het taalgebruik plaats. Gerard de Spiekere en zijn schepenen schrijven voor het eerst een oorkonde in het Middelnederlands in plaats van Latijn. Raso X schreef bij leven minstens 12 oorkondes. Raso wordt bijgezet in het graf van zijn vrouw Margaretha van Enghien (1210-1286) in de abdij van Ninove. Raso XI van Gaveren volgt zijn vader op.

HET JAAR 1291

• Willem van Striene, heer van Zevenbergen, beweert ook recht te hebben op gronden in het land van Gastel. Op bevel van de hertog Jan I van Brabant laat hij zijn aanspraken vallen. 
• Raso, Heer van Breda verbiedt het vervoer van dieren tussen het gebied van St. Bernard dat Bovendonk heet en dat van Zevenbergen.
• Op 24 juni verschijnt een oorkonde van Raso van Gaveren waarbij alle schenkingen van Arnold van Leuven worden bevestigd en verlof gegeven om een korenmolen te Halderbergh te mogen plaatsen. De molen zal er tot 1673 staan.

HET JAAR 1290

• Arnold van Leuvens vroegere bezit is moeilijk te verdelen. Arbiters slagen erin een aanvaardbare regeling te ontwerpen. Het gebied valt uiteen in het land van Breda (later Baronie geheten) en het land van Bergen op Zoom. Echter het gebied Steenbergen, Gastel, het latere Kruisland, het latere Prinsland, Oudenbosch en Hoeven bleef onverdeeld. Hier komt ‘tweeherigheid’. 
• Op 25 augustus geeft hertog Jan I van Brabant de schout van Antwerpen opdracht het bezit van hun goederen in de landen van Breda en Bergen op Zoom krachtdadig te beschermen.
• De abdij St. Bernard herdenkt dat hun naamgever Bernardus van Clairvaux 200 jaar geleden is geboren.
• Tussen Utrecht en Zeist wordt een weg geplaveid. (de oudste bestrate weg van Nederland), Oudste vermelding van Dorst en Zwaluwe (later Hooge en Lage Zwaluwe).

HET JAAR 1289

• Ten behoeve van het ontginnen van veen in de Vlaamse moer tussen Gastel en Zegge werden de moerrechten voor 300 bunder verleend aan Vlaamse kooplieden als Gerard de Spiekere. Hij zou samen met andere schepenen de eerste openbare bestuurder van onze streek worden.
• Hertog Jan I van Brabant krijgt de macht over Limburg na de gewonnen slag bij Woeringen. Daarin vochten boeren uit onze streek volop mee. Daarmee eindigt de Limburgse Successieoorlog.

HET JAAR 1288

• Een volgende vloedgolf op 5 februari, de Sint-Aagthenvloed (naar Sint Agatha), treft heel Zuid-West Nederland en ook Gastel. Bronnen zeggen dat er duizenden slachtoffers te betreuren zijn. In Vroenhout bij Wouw worden landerijen verwoest door het water en moeten de zusters Norbertinessen hun klooster verlaten vanwege de watersnood. 
• Bij de slag bij Woeringen is Raso van Gaveren aanvoerder van het Bredase legerkorps. Hij rekruteert ook in Gastel een paar soldaten.
• In oktober overstroomt Groningen bij de Simon en Judasvloed.

HET JAAR 1287

• Arnold van Leuven, heer van Breda en ‘stichter van Gastel’, overlijdt op 30 juli. Zijn neef/oomzegger Jan I, hertog van Brabant, bepaalt bij de dood van Arnold wiens huwelijk met Elisabeth van Breda kinderloos is gebleven, dat zijn land verdeeld moet worden tussen diens neven Raso van Gaveren, heer van Liedekerke en Gerard van Wesemaal. Zij zijn getrouwd met oudtantes van de reeds eerder overleden Elisabeth, vrouwe van Breda: Sophie en Beatrix. Raso heerst onder Breda, Gerard onder Bergen op Zoom.
• De Sint Luciavloed van 13 december maakt 50.000 slachtoffers in Noord-Nederland.
• West-Friesland wordt afgescheiden van Friesland, de Zuiderzee ontstaat.

HET JAAR 1286

• De laatst bekende abt van St. Bernard, Henricus van Melbreuck, is al weer enkele jaren overleden, zijn opvolger is niet terug te vinden in de archieven. 
• Het ontginnen van het Land van Gastel door de Cisterciënzer-monniken gaat echter onverdroten door. Bij het cultiveren van de natte grond komt klei vrij, die weer gebruikt kan worden voor het bakken van kloosterstenen. 
• In Brugge sticht men een andere orde: het Augustijnenklooster.
• Nieuwjaarsstorm richt vooral veel schade aan in Engeland, Durwich verdwijnt in zee.

HET JAAR 1285

• Arnoud van Leuven heeft ook bezittingen in Noord-Frankrijk. Dit jaar draagt hij zijn heerlijkheden Bruhamel en Autés onder Rozoy-sur-Serre bij Laon over aan zijn jongere broer Hendrik. Kort daarna, op 1 maart, overlijdt deze Hendrik, die zich zelden als Heer van Gaasbeek betitelt. Dat doet hij uit respect voor zijn moeder Maria van Oudeaarde, die Vrouwe van Gaasbeek is. 
• De Vlaamse dichter en koster van Voorne Jacob van Maerlant begint te schrijven aan zijn vermaarde Spiegel Historiael, een middeleeuws geschiedboek waarvan het vierde deel is opgedragen aan de Brabantse Maria van Berlaer, getrouwd met de heer van Woensdrecht. 
• De oudst bekende luidklok van Nederland wordt gesmeed en geluid in de kerk van Hekelingen op Voorne-Putten.

HET JAAR 1284

• Hertog Jan I van Brabant schenkt zijn broer Godfried het graafschap Aarschot. 
• De dukaat (en gouden munt) wordt voor het eerst geslagen, maar zal in Gastel nog niet echt circuleren. 
• Ook als weduwnaar blijft Arnoud van Leuven een weldoener van kloosters en kerken. Het rijtje is groot: kerk Roosendaal en Breda, Wilhelmietenklooster Huybergen en tal van schenkingen aan de rijke bezittingen der Cistercienzers. In krijgsverrichtingen voorziet hij de stad Aken van levensmiddelen, waarop de vijand het beleg opbreekt. 
• De rattenvanger van Hamelen komt in Hamelen aan. 
• Maastricht krijgt toestemming om de ingestorte Romeinse brug te vervangen door de Sint Servaasbrug.

HET JAAR 1283

• Na de dood van Irmgard van Limburg breekt de Limburgse successieoorlog uit tussen haar echtgenoot Reinoud I van Gelre (die later krankzinnig wordt) en hertog Jan I van Brabant. De oorlog kenmerkt zich door kleinschalige gevechten, die vooral om plunderingen gaan en weinig terreinwinst opleveren. Toch krijgt ook Gastel hier nog een staartje van mee. Het gebied wordt geregeld ‘overlopen’. 
• Nieuwpoort krijgt stadsrechten. 
• Alfons van Castilië schrijft Libro de los juegos, het eerste spelletjesboek over o.a. schaken, dobbelspelen en backgammon.

HET JAAR 1282

• Abdij van St. Bernard koopt nieuwe gronden aan onder Gastel. De akte is door schout en schepenen van Wouw opgemaakt. 
• Arnold (soms ook Arnoud genoemd) van Leuven, pas weduwnaar geworden, verkoopt 100 hoeven woeste grond aan de abdij. Gobbone de Halderberghe, schepen van Etten, is getuige. In deze akte wordt voor het eerst de naam Hoeven vermeld, het dorp beschouwt 1282 dan ook als ontstaansjaar. Ook hier zullen de Cisterciënzer monniken de grond meer en meer ontginnen. Vlakbij Hoeven wordt een Uythof gebouwd. Deze Uythof ligt iets hoger dan de bestaande bebouwing: Boven op de Donk. De gronden zijn grotendeels moerassig en worden tussen Hoeven en rivier de Mark droog gelegd, waardoor ze zeer vruchtbaar en geschikt voor landbouw worden. De boeren betalen tiendrecht aan de broeders van de Uythof. 
• Voor het eerst worden watermerken in papier gebruikt.

HET JAAR 1281

• Op 1 april bevestigt Jan I, hertog van Brabant de schenkingen van Arnold van Leuven aan de abdij van St. Bernard. Arnold van Leuven bevestigt de grenzen van het Land van Gastel, zoals door Egidius opgesteld. Het bruikbare gebied van Gastel is nog niet zo uitgestrekt. Het omvat de boven water liggende grond in Hoeven en Oudenbosch. Van het huidige dorp Gastel is slechts een klein deel rijp voor cultivatie. De abdij bezit maar weinig grond in Gastel. 
• Elisabeth van Breda, echtgenote van Arnold van Leuven, overlijdt.
• De Utrechtse bisschop wil kruistochtbelasting aanwenden voor hulp aan Holland.

HET JAAR 1280

• In archiefstukken komt in de plaatsnaam een ‘h’ erbij: Ghestele. De nederzetting heeft nog geen eigen schepenbank, maar wel vijf schepenen te weten Herman, Basilius, Alard Scuteman, Willem Vrombouw en Marcelis. Deze schepenen sluiten nog bij elkaar aan als er vergaderd wordt in bijvoorbeeld Bergen op Zoom. Die vijf scheperen waren door Ridder Egidius bijeen geroepen evenals 21 inwoners. Feitelijk zijn het de eerste inwoners van Gastel, daarom noemen we ze hier allemaal: Herman, zoon van Gerard, Basilius zoon van Herman, Alard Scuteman, Willem Vromboud, Marcelis zoon van Willem. Voorts Willem Spirinc, Marcelis zijn zoon, Hannekijn zoon van Arnoud, Jan van der Meer, Gobbe zoon van Hilde, Rulin, Marcelis zoon van de pastoor, Herman zoon van Arnoud, Willem van Mela. Rudolf de Zwarte, Godfried zoon van Vromboud, Nicolaas de Witte, Roeland en Olivier zijn broer, Dirk zoon van Hilde, Gillis van Westberg, Boudewijn zoon van Robert en Robert Reude. 
• Stormvloed waarbij deel van Reiderland overstroomd. Vloed wordt gevolgd door zware stortregens met schade in heel Nederland. De vloed draagt bij aan ontstaan Dollard en Lauwerszee. 
• Eerste vermelding van Teteringen en IJpelaar.

HET JAAR 1279

• In september geeft Arnold van Leuven aan zijn wapendrager ridder Egidius van Boeseghem opdracht kennis te nemen van alle kwesties die inwoners van het land van Breda met het klooster hebben, zodat kloosterlingen nooit gehinderd worden in het bezit van hun goederen. 

• Ridder Egidius moet in oktober ook de grenzen van het allodium van Gastel vastleggen. Hij roept daartoe mensen bijeen op de Halderberg. De grenzen zijn: van de Doorlichterven tot De Lede, van de Dintelmond tot aan de Mark, van de Overste Overmere tot Hoeghsten Halderberg en zo terug naar Doorlichterven. De oorkonde is ondertekend door vijf schepenen en 21 inwoners. Toch is er nog geen Gastelse schepenbank. 
• De abt van de Bernardusabdij, Henricus van Melbroeck, overlijdt. 
• Grote stadsbrand in Utrecht

HET JAAR 1278

• Er vestigen zich meerdere landbouwers in het Land van Gastel, er is dus sprake van enige activiteit in het gebied. Het is zelfs zeker dat er reeds voor 1275 mensen woonden. Dat valt op te maken uit het testament wat pastoor Marsilius laat opstellen. Tegen de regels in wil hij zijn grote woonhuis in Gestele uit de lijst onroerende goederen, terwijl zijn wettige erfgenamen er recht op hebben. Later draait Marsilius bij en laat legaten na aan de gehandicapte kinderen van zoon Gerard, aan Hildergard en aan Martha (zijn geliefde). Hij vraagt de abdij het Land van Gastel verder te ontginnen. Uit het testament blijkt ook dat er een dorpsgemeenschap is en veel kapitaal aanwezig. 
• In Huijbergen wordt het Mariaklooster gesticht. 
• VandenVos Reynaerde wordt in het Latijn vertaald.

HET JAAR 1277

• Op 4 mei keurt de bisschop van Luik nieuwe schenkingen goed: de abdij van St. Bernard verkrijgt 20 hoeven en twee meren of vennen. Tegelijkertijd ontvangt de abdij het patronaatsrecht over de kerken van Wouw, Loenhout en Kapellen.  
• Pastoor Marsilius tekent een akte van Arnold van Leuven. 
• En weer komt er een nieuwe paus: Nicolaas III. Heerle en Oosterhout worden voor het eerst vermeld.

 
HET JAAR 1276

• De tweede akte van 5 april, waaruit het bewijs te herleiden valt dat de stichting van dorp, kerk en parochie een feit is. 
• Met Pasen draagt Arnold van Leuven het patronaatsrecht van de kerk over aan de abdij. 
• Op 10 mei heeft Gastel een eigen pastoor, Marsilius genaamd. 
• Arnold van Leuven verkoopt ook tienden onder Etten aan de abdij van St. Bernard. 
• Het vierpausenjaar: paus Gregorius X overlijdt en achtereenvolgens Innocentius V, Adrianus V en Johannes XXI worden in hetzelfde jaar gekozen.

HET JAAR 1275

• Arnold van Leuven en zijn vrouw Elisabeth van Breda schenken aan abt Hendrik van Melsbroek van de abdij van St. Bernard de novale tiende onder de parochie van ‘Gestele’, de Barlebosch en 200 bunders moer. 

• De Parochie krijgt (of heeft reeds) de heilige Laurentius als patroonheilige. 
• Gastel wordt voor de eerste maal in een akte van december 1275 vernoemd. Hoewel er een eerdere oorkonde zou zijn van 1125 wordt aan de echtheid hiervan sterk getwijfeld. Behalve Gastel wordt ook Amsterdam voor het eerst genoemd. 
• Een ramp voltrekt zich in Maastricht waar de Maasbrug tijdens een processie instort: 400 doden.

terug naar het begin van de pagina