De Zeventiende Eeuw

Klik en ga naar het begin van de achttiende eeuw:

Of ga terug naar het begin:

HET JAAR 1772

De schuurkerk wordt dit jaar goed bedeeld. Eerst wordt er een Kruis-reliek aangeschaft, waarmee op vrijdagen en op de feesten van Kruisvinding en Kruisverheffing wordt gezegend.
De roomse schuilkerk krijgt bovendien een nieuw hoofdaltaar ter ere van St. Laurentius.
In Hemiksem wordt een nieuwe kerk gebouwd niet ver van de abdij.
Na het westen bereikt de Vrijmetselarij nu ook Noord-Nederland. In het katholieke zuiden krijgt ze weinig voet aan de grond. De katholieke kerk verbiedt roomsen lid te worden op straffe van excommunicatie.
Negentien mensen komen om bij een brand in de Amsterdamse schouwburg Van Campen (van Vingboons) als een touw op het podium vlam vat door oververhit kaarssmeer. Onder de slachtoffers Corn. Rauws, directeur stadswerken.
Willem V van Oranje-Nassau en prinses Wilhelmina van Pruisen krijgen een zoon: erfprins Willem Frederik. Hij wordt in de Grote Kerk van Den Haag gedoopt.
Gerard van Swieten, de Nederlandse lijfarts van keizerin Maria Theresia, sterft op 72-jarige leeftijd.
De gegoede stand in de Republiek neemt het Franse modebeeld om bepoederde pruiken te dragen steeds meer over.
Anderzijds neemt de armoede in de Republiek sterk toe. Het komt tot uiting in het groeiend aantal zuigelingen dat te vondeling wordt gelegd.
De drie grootste steden van Nederland zijn: Amsterdam (205.000 inwoners), Batavia (137.000) en Rotterdam (50.000).
Joseph Kerckhoffs, vermeend leider van de Bokkenrijders, wordt opgehangen aan de galg te Herzorgenrath.

HET JAAR 1771

Voor het roomse kerkkoor wordt een missaal van Cîteaux aangeschaft. In deze Franse plaats begon in 1198 de cisterciënzerorde waarmee de Gastelse geschiedenis vanuit Hemiksem feitelijk is begonnen. De Latijnse naam voor Cîteaux is Cistercië.
Martina Matthijssen wordt aangesteld als klopje voor de schuurkerk. Ze zal het laatst bekende klopje in dienst van de roomse-katholieke gemeenschap worden.
Oud-drossaard Abraham Banier sterft in Oudenbosch. Hij is van 1741 tot 1763 drossaard van het Oostkwartier geweest en daarna opgevolgd door zijn zoon Herman Rudolf. Diens verhouding met de roomsen zoals Jan-Baptist de Bie, penningmeester van het waterschap, is een stuk beter dan ten tijde van zijn vader.
Op de Oostzee voor de Finse kust vergaat het Nederlandse zeilschip Vrouw Maria, dat onderweg is van Amsterdam naar Sint-Petersburg. Aan boord zijn schilderijen door Catharina de Grote gekocht op een boedelveiling van de Amsterdamse koopman Gerrit Braamcamp.
Na jaren onderhandelen wordt in Arnhem een verdrag gesloten tussen de Republiek en het koninkrijk Pruisen over een evenwichtige ‘verdeling van Rijnwater’.
Joseph Haydn en Antonio Salieri componeren vermaarde symfonieën en opera’s. Hoogstaande literatuur komt van Johan Wolfgang vonn Goethe.
In januari komt zware regenval en ijsgang voor, waardoor veel dijkdoorbraken en overstromingen.
De Staten-Generaal verdubbelen het doorvoerrecht op ruwe en buiten Europa geraffineerde suiker, teneinde de exportmogelijkheden van de suikerraffinaderijen naar Duitsland te bevorderen.

HET JAAR 1770

Drossaard Banier verordonneert dat aan elke huis ‘in de kuip’ van Gastel van het huisje bij de doelen tot het huis van Antonij Molenaars stenen asbakken komen als brandbestrijding. Of de as naar de dorpsasbak brengen. Een publicatie aan de puije van het dorpshuis schrijft voor dat veel huisgezinnen niet zijn voorzien van deze asbakken. Dan wordt het op gevaarlijke plekken als schuren, houten hekken en brandbaar materiaal gegooid.
De gronden waarop de Sint Quirinusput staat worden in pacht gegeven aan Adriaan Ijzermans. De kapel is dan reeds lang verdwenen. Het weeltje wordt nog gebruikt, mensen komen er water scheppen om van gezwellen en zweren te genezen.
Gastels onderwijs in de catechismus richt zich meer op de Eerste Communie. De catechismusles wordt gegeven door kapelaan Speeckaert. Vanaf nu zijn de namen van de schoolkinderen in een boek geschreven. Ook bedoeld om de namen van de gevormden bij te houden. Aan het hoofd van de lijsten staan telkens drie kinderen vermeld, die de prijzen als beste leerlingen hebben ontvangen. De kapelaan maakt toepasselijke gedichten bij de prijswinnaars.
Het vormsel wordt in Essen toegediend, omdat de Antwerpse bisschop de Hollandse heren niet wil prikkelen met zijn komst. De Gastelse kinderschaar trekt er te voet naar toe.
Johannes Gregorius Ratte is benoemd tot nieuwe glaasemaaker van de kerk.
De Engelse chemicus Joseph Priestley ontdekt bij toeval dat rubber potloodstrepen kan verwijderen. Vanaf dan wordt het in kleine stukjes verkocht als gom.
In Bonn wordt Ludwig van Beethoven geboren.
De Britse zeevaarder James Cook ontdekt meerde plekken van het latere Australië, een nederzetting noemt hij 1770.
Bij afgravingswerk aan de Sint Pieter bij Maastricht wordt het skelet van een prehistorische reuzenhagedis gevonden.

HET JAAR 1769

Ecco Homo, schilderij uit de 18e eeuw, geschikt voor de schuurkerk.

Voormalig pastoor Marinus van Dijk overlijdt op 6 mei.
Ook Maria Catharina Oltgens, weduwe van Johan Baptist de Pottere sterft. Het lijk wordt buiten Gastel begraven, maar toch moet er 14 gulden grafrecht aan de hervormde kerk betaald worden. Er zijn dat jaar 45 lijken op het kerkhof begraven, merendeels katholiek.
Kapelaan Gosuinus (Joannes Baptista Delgado) wordt overgeplaatst van Gastel naar Loenhout.
Cornelia van Sluys, klopje in dienst van de kerk, overlijdt. De erfgenamen krijgen het restant van haar salaris uitbetaald.
Voor de schuurkerk schildert Francus Somers een Ecce Homo (Latijn voor: zie de mens).
In Gastel is voor het eerst een handboogverschieting gehouden.
Rachel Valck, huisvrouw van Gerard van Aken krijgt jaarlijks gedurende het leven van de fungerende vroedvrouw van Oud Gastel 18 gulden en van Nieuw Gastel 9 gulden voor het bedienen van arme personen.
De nieuwe abt van de Bernardusabdij is Norbertus Bruyndonckx.
Jacobus Horians vestigt zich in Stampersgat.
Het brandreglement van ‘vader Banier’ wordt gewijzigd door zoon Herman Rudolf in 21 artikelen: er is een nieuwe brandspuit, die het waterzak vullen overbodig maakt. De brandmeesters zijn Simon Tessers en Johan van Rijn. Alle bedienden moeten naar hen luisteren. De brandspuitmeesters: Anthonij Horsten en Christiaan Klep. Twaalf pompers worden aangesteld. Eerste rotmeester is Johannes Gregorius Ratte. Ingezetenen moeten bij het afgaan van de brandklok terstond hun emmers naar de brand brengen om water te halen. Brouwers moeten bij een brand hun lege vaatwerk naar de brouwputten brengen en helpen ze met water te vullen en deze met sleede en paarden naar de brand brengen.
Maria van Antwerpen wordt in Gouda veroordeeld wegen travestie en een onwettig huwelijk met een vrouw. Ze wordt verbannen uit Holland. Meermaals treedt ze in dienst als soldaat. Zo is ze onder meer gelegerd in Breda.
Het Franse leger verslaat vernietigend het leger op Corsica. In Ajaccio wordt op 15 augustus Napoleon Bonaparte geboren.
Ook de eerste Nederlandse acteur Frits Rosenveldt ziet het levenslicht.
Twee Nederlandse walvisvaarders komen vast te zitten in het noordelijk pakijs en vergaan met man en muis.

HET JAAR 1768

De 90 jaar oude gravure van de abdij van Hemiksem.

De abt van St. Bernard schenkt de grond van de Gastelse schuurkerk gratis in gebruik aan de parochie onder het beding dat geen erfdienstbaarheid komt op deze grond of het erf van de parochie. Een recht dat geldt zolang de abdij de pastoors levert.
Johanna van Vlimmeren, douairière van de Antwerpse grondeigenaar Van Trier verleent recht van overpad dat aan de schuurkerk grenst. De grotere schuurkerk met sacristie staat deels op haar erf.
Drossaard Herman Rudolf Banier leest een resolutie van de Staten der Verenigde Nederlanden voor, waarin staat dat zodra gereformeerde secretarissen en ambtenaren met vrouwen van roomse religie trouwen, zij uit hun ambt ontheven worden.
De bijna een eeuw oude gravure van Franz Ertinger van de St. Bernardsabdij te Hemiksem, voorzien van teksten van Jacob Le Roy, duikt in Antwerpen op.
In Breda wordt Gijsbert Merks opgepakt op verdenking van afpersing van boeren. Hij schrijft dreigbrieven, waarin hij boerderijen in brand dreigt te steken als ze hem niet betalen. Merks blijft ontkennen zelfs als de beul hem de duimschroeven aandraait en dicht bij de open haard zet. Uiteindelijk sluiten ze hem enkele jaren op in en tuchthuis.
In Londen geeft sergeant Philip Astley zijn eerste voorstelling met paarden en andere dieren. Het begin van het circus.
Crisis in de Zaanse houtzagerij door buitenlandse concurrenite en verzanding van rivier de Voorzaan: massale werkloosheid tot gevolg en van de 250 houtzaagmolens zijn er nu nog maar 144 over.

HET JAAR 1767

Pastoor Guilelmus Lepaige overlijdt op 18 oktober. Zijn opvolger is Ambrosius van Bosstraten afkomstig van Duffel, tot priester gewijd in 1736 en gedurende 22 jaar kapelaan van Wouw. Ook hij tekent zijn stukken met ‘pastoor van Gastel en Prinsland’. Uit de inboedeloverdracht blijkt dat de pastorie een stenen kamer heeft met plavuizen, een kamer voor de provisor van de Bernardusabdij en een grote eetzaal.
Net als zijn vader mag Herman Rudolf Banier zich heer van Grijsoord en Klinkeland noemen. Veertig jaar geleden is hij geboren in het Friese Rinsumageest. Hij studeert in Leiden, promoveert aldaar in 1758 en vestigt zich in Delft als lid van het ridderlijk broederschap ‘De Confrérie van de Handbusch binnen Delft’. Twee jaar voordat hij zijn vader Abraham opvolgt als drossaard van het Oostkwartier trouwt hij in Delft plus de Bredase (Waalse) kerk met Maria Catharine Charlotte de Cevaz.
Als nieuwe kapelaan komt Arsenius Speekaert afkomstig uit Peurs.
Ene Jan van Gastel uit Princehage wil met twee kruiken drank de Haagpoort van Breda passeren, maar doet daarbij geen aangifte. Hij wordt in de kraag gevat en wordt voor twee jaar uit de Baronie van Breda verbannen.
In het Friese Baard organiseert de plaatselijke herbergier een eerste wedstrijd fierljeppen over de Boswaardervaart.
Stadhouder Willem V (19) trouwt met de 16-jarige Wilhelmina van Pruisen, nicht van Frederik de Grote. Willem Batavus werkt ook aan een plan vloot en leger te versterken.
Het VOC-schip Vrouwe Elisabeth Dorothea vergaat voor de kust van Callantsoog. Zes van de 145 man aan boord overleven de ramp. Kort daarna wordt in Amsterdam de Maatschappij tot Redding van Drenkelingen opgericht.

HET JAAR 1766

Van oude (rood) naar nieuwe (groen ingetekend) schuurkerk.

De oude schuurkerk op de Meir wordt afgebroken, zelfs funderingen zijn uit de grond gehaald wat nog 15.000 schoongemaakte stenen oplevert.
Beeld van St. Laurentius in de nieuw ingewijde schuurkerk wordt in opdracht van pastoor Lepaige met bladgoud verguld evenals het tabernakel en de schilderijlijsten. Op de preekstoel komen afbeeldingen van de vier Evangelisten. De kerk heeft een grote collectie doeken voor het altaar in alle liturgische kleuren. De zondag na Pinksteren is Gastels tweede schuurkerk plechtig ingezegend.
Gastel neemt handbrandspuit met waterzak in gebruik, zo blijkt uit brandreglement opgesteld door de jonge drossaard Herman Rudolf Banier. Het eerder door zijn vader opgestelde brandreglement wordt aangescherpt: er moeten 2 brandmeesters zijn, 2 brandspuitmeesters, 12 pompers en vier watergieters. De brandmeesters zijn gewapend met een stok in de dorpskleuren en zij dragen een witte doek om de hoed. Ook: overheidspersonen moeten terstond bij brand aanwezig zijn en bevelen geven. Rotmeesters moeten de straat boven en beneden afzetten en op de goederen passen. Als iemand op de blusbuizen stapt, mogen de rotmeesters stokslagen toedienen. De ontwikkeling van de Gastelse brandweer is weer een stap verder.
Willem V wordt op 28 mei als heer van Breda ingehuldigd. Als geschenk krijgt hij 12.000 gulden, waartoe nieuwe belastingen worden uitgeschreven.
Stadhouder Willem V wordt 18 en legt de eed af in de Staten-Generaal. Op het aansluitende feest speelt Wolfgang Amadeus Mozart het snel populaire Air. In de Nederlandse periode componeert Mozart elf stukken waaronder variaties op het Wilhelmus.
In Leiden wordt de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde opgericht.
De Britse natuurkundige Henry Cavendish ontdekt waterstof.

HET JAAR 1765

Grafsteen van Abraham Banier, dit jaar opgevolgd door zijn zoon Herman Rudolf.

Vlakbij de pastorie aan het eind van de Dorpsstraat wordt door molenmaker/timmerman Pieter Bruyninkx de nieuwe schuurkerk gebouwd. De schilder is Gregorius Ratte. Petrus Janssens uit Antwerpen levert nieuw altaarstukken. De 6000 rietschoven zijn geschonken door de erfgenamen van jonkvrouw Dymphna Proost. De pastoor heeft er als belegger de financiën voor, maar ook de abdij springt bij. Kosten: 8860 gulden. De eerste steen wordt op 15 april gelegd door pastoor, de inzegening is op 24 november en twee dagen later de eerste Heilige Mis. Drossaard Banier laat eerst door de Zevenbergse timmerman N. Geleyns inspectie doen of Bruyninkx zich wel gehouden heeft aan het bestek. Het zal een van zijn laatste daden zijn. Tussen het erf van de pastorie en de schuurkerk komt een muur.
De namen van de zes sluizen zijn vastgesteld: Overesselijk, bij Lucas van Bedaff, de nieuwe stenen zeesluis, sluis op Stampersgat, Klein Gat en bij Oudenbosch.
De roemruchte drossaard Abraham Banier treedt af als drossdaard van het Oostkwartier, hij blijft in Oudenbosch wonen. Hij wordt opgevolgd door zijn zoon Herman Rudolf Banier, als steeds van gereformeerde huize. Herman Rudolf is minder autoritair dan zijn vader, al zal ook hij niet nalaten zich te verrijken ten koste van de Brabanders.
In Dinteloord wordt het verboden om een gestorven man door een vrouw te laten afleggen. Voortaan mannen alleen door mannen en vrouwen alleen door vrouwen op straffe van een boete van drie gulden.
De familie Mozart maakt een ‘Grand Tour door Europa’ en komt via Gent en Antwerpen, waar Wolfgang de orgels bespeelt, aan in Den Haag. Daar treedt het wonderkind van 8 jaar op voor stadhouder Willem V en zijn oudere zus prinses Carolina. Wolfgang componeert ook in Nederland.
Marie-Louise van Hessen-Kassel overlijdt op 77-jarige leeftijd. Ze is sinds 1711 weduwe van de verdronken prins Johan Willem Friso, moeder van Willem IV en grootmoeder-regentes van Willem V.

HET JAAR 1764

Tekening van de schuurkerk (Frans Akkermans).

Pastoor Guilelmus Lepaige krijgt van Staten-Generaal toestemming voor de bouw van een nieuwe schuurkerk voor de katholieken van Gastel, dichterbij de pastorie. Het bouwplan is tot in detail beschreven. Drossaard Banier heeft wel nog een massa bedenkingen op het bouwplan, zoals ‘de extra-ordinaire lengte, geen olieverf gebruiken, hetzelfde aantal ornamenten als in de huidige schuurkerk en grauwe plavuizen leggen’. Bovendien moet de kerk binnen het jaar af zijn.
Lepaige bestelt ook twee nieuwe kazuifels bij kwezel Van Doormael in Oudenbosch.
Het oude reglement van het gilde van Sint Sebastiaan is door L. Lorrens herschreven.
De vaak recalcitrante vorster Jan Enkwiller sterft. Zijn opvolger Hendrik van Opstal heeft het minder bont gemaakt. Toch hangt ook hem een keer ontslag boven het hoofd, hetgeen hij met een berouwvolle brief kan afweren.
Een onbekende jonge koewachter wordt ziek in de schuur van Marijn Gommeren. Zoon Dirk van boer Leendert Knook brengt hem eerst naar chirurgijn Cornelis van Campenhout. Deze licht schepen Simon Tessers in. Intussen legt Dirk Knook de jongen aan het eind van de Rolleweg met de boodschap ‘gaat nu ginder naar die boeren toe’. Op de plek in de Rolleweg sterft de jongen echter. Vervolgens wordt hij op aanraden van de baljuw van Prinsenland op kosten van Gastel en Prinsenland op het Gastels kerkhof begraven.
Anna Margareta Proost laat het leven op Het Hof; 78 jaar. Ze is op latere leeftijd blind geworden.
Grote koortsepidemie in Napels: 116.000 doden. De koning laat speciaal ziekenhuis bouwen.
Wolfgang Amadeus Mozart (8) componeert zijn eerste symfonie.
De Staten-Generaal sluiten meerdere Zuid-Limburgse katholieke kerken vanwege aanhoudende molestaties door katholieken op protestanten. In Vaals valt zelfs een dode.

HET JAAR 1763

Engelse militairen streken in 1763 neer in Gastel en Oudenbosch.

Gastel krijgt een nieuwe kapelaan: Bruno van Dijk.
Elisabeth Jacoba Julia van Wassenaar-Warmond huwt te Gastel met Florentius Justus Franciscus Cousebant van Alkemade, heer van Waspik. Zij bewonen het Hof op de Markt.
In februari komt een bataljon Engelse gardes in Gastel en Oudenbosch cantoneren. In Gastel zijn het vier compagnieën te voet, waarvoor ‘bekwaam logement’ gezocht wordt. Daar zit ook het vermaarde bataljon van generaal William Kingsley bij. Ook in betrekkelijke vredestijd blijft Brabant garnizoensgebied.
Er een geschil tussen de pachter van de impost op het gemaal (molen) uit Gastel en broodmaker Cornelis Bartelen uit Roosendaal.
Met de Vredes van Parijs en Hubertusburg komt een einde aan de Zevenjarige oorlog tussen Engeland, Frankrijk, Spanje, Portugal, Pruisen, Oostenrijk en Saksen. De Republiek blijft afzijdig.
Een grote indianenopstand in Noord-Amerika: zij zijn hun koloniale heersers zat. De Engelsen reageren met wapens.
In Guyana ontstaat een slavenoptand in de Zeeuws-Hollandse kolonie Berbice. Plantagehouders slaan op de vlucht, veertig worden er gedood. Bij de onderdrukking van de opstand komen 1800 slaven om.
Een Europese beurskrach begint in Amsterdam als de koopmansbroers De Neufville failliet verklaard worden en een groot aantal bankiershuizen meeslepen. Direct gevolg van het einde van de oorlog.

HET JAAR 1762

Willem de Jonge verkoopt de witte boerderij (later herberg Den Bonten Os) op de driesprong Oudendijk/Rolleweg aan Marijnis Gommeren. Ook slot Grimhuijsen komt weer in andere handen: George Hendrik de Rivecourt, een oorspronkelijk Franse edelman.
Als kapelaan wordt aangesteld Joannes Baptista Delgado met als kloosternaam Gosuinus. In 1751 is hij tot priester gewijd.
In Gastel leven er plannen voor een nieuwe – grotere – schuurkerk. In Standdaarbuiten zijn ze al verder. Daar geven de Staten-Generaal toestemming voor een schuurkerk ten zuiden van de huidige schuilkerk. Het gebedshuis wordt 60 voet lang en 34 voet breed en de bouw dient binnen 14 maanden voltooid te zijn.
Overal in het land verscherpen de religieuze verhoudingen weer. In Vaals sluit de Staten-Generaal de katholieke kerk na aanhoudende vechtpartijen en ordeverstoringen door roomsen tijdens protestantse diensten.
Paleisrevolutie in Rusland; tsaar Peter III wordt vermoord. Echtgenote Catharina de Grote wordt tsarina.
John Montagu alias Lord Sandwich, speelt de hele nacht kaart. Zijn bediende brengt schuin gesneden sneetjes brood met vlees om het spel niet te onderbreken. Ze worden snel sandwich genoemd.
De Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau schrijft Emile en ontwikkelt de leer van volkssoevereiniteit. Hij gaat in ballingschap omdat het parlement de beul heeft bevolen het boek te verbranden. Ook in Holland zijn de boeken verboden, maar vinden toch gretig aftrek.

HET JAAR 1761

Papegaaischieten was een bekende bezigheid van het Sebastiaansgilde.

Cornelia van Sluys komt als klopje/masseur in dienst van de Gastelse schuurkerk. De klopjes helpen mee bij het stoelen zetten, het ophalen van geld en het toezicht in de kerk op feestdagen, vooral op St. Laurentius-dag. Zij ontvangen een bescheiden traktement.
Kapelaan Coelestinus van Cantfort, geboren Antwerpenaar, wordt overgeplaatst van Hoeven naar Oud Gastel.
Op het galgenveld wordt Adriaantje Peeterse Luijckx alias Maay Lievens Jenne of Jaan opgehangen. Drie jaar terug is ze verbannen uit Gastel en omstreken, maar kennelijk is de dievegge terug gekeerd. Haar broer is jaren eerder ook al opgehangen in Brussel. Voor het uitbrengen van een laatste zegen aan haar, ontvangt de predikant Antonius de Stoppelaar 21 gulden.
Bij het Sebastiaansgilde ontstaat een vaste spreuk bij het overlijden van een gildelid: Het is (naam) met boog en schicht; Sebastiaans vogel heeft gelicht; Hy vloog zelfs hoger dan de stang; Nadat men had geschoten lang.
De gouverneur van de Oostenrijkse Nederlanden draagt onder meer de Gastelse regenten op een patrouille te houden om de vele diefstallen van landlopers en deserteurs tegen te gaan. Alle huizen dienen bezocht te worden om te zien of er geen vluchtelingen verborgen zijn. Mannen worden opgeroepen naar het dorpshuis te komen met een snaphaan geladen met kruit en lood.
Na het overlijden van de Dinteloordse vroedvrouw Catharina de Goede volgt Johanna Meijers uit Leur haar op. Ze krijgt vrije inwoning in het dorpshuis, maar dat bevalt haar niet. Ze vertrekt snel en vervolgens wordt Agnesia Schutz benoemd, vrouw van chrirurgijn Johan Swingelius.
Het Middelburgse schip d’Eenigheid vaart uit naar Liberia en koopt daar een eerste slaaf.
Een eerste optreden van de vijfjarige Mozart op de Universiteit van Salzburg, terwijl Joseph Haydn zijn Symfonie nr. 7 componeert.
In het Franse Lyon start ’s werelds eerste opleiding in diergeneeskunde.
Natuurkundige Pieter van Musschenbroek sterft op 69-jarige leeftijd.

HET JAAR 1760

Het kleinste (175 kilo) van de drie kerkklokken in de Gastelse kerktoren is gereed. Het draagt de naam van drossaard Abraham Banier en van mr. Marianus en J.B. Wierinck uit Dendermonde, zijnde de gieters van de klok. De tonen harmoniëren echter niet met de vijftig jaar oudere klokken.
Johannes Baptist de Pottere overlijdt. Hij is de laatste in mannelijke lijn van het voorname geslacht.
Thomas Franciscus de Bie wordt geboren, terwijl zijn moeder Catharina van Peetersen vier maanden later overlijdt. Vader Jan Baptist blijft achter met twee jonge kinderen. Hij schenkt de kerk een groot bedrag als jaargetijde voor zijn gestorven vrouw.
Cornelis Borburgh, jachtopziener voor Oudenbosch/Gastel wordt op 56-jarige leeftijd ontslagen. Hij was destijds uitlaatklep voor de slechte verhouding tussen de katholieke rentmeester en de protestante drossaard.
Simon Tessers wordt substituut-secretaris.
Bij een waardebepaling met het oog op de belastingen wordt de schuurkerk op de Meir getaxeerd op 800 gulden.
In Den Haag wordt Onno Zwier van Haren, voorzitter van de Raad van State door twee van zijn dochters aangeklaagd wegens seksueel misbruik. Van Haren is in 1747 als gedeputeerde te velde betrokken bij de verdedigingslinie Geertruidenberg, Breda en Willemstad. Hij wordt na de Val van Bergen op Zoom naar Zwitserland gestuurd om troepen te werven en is afgevaardigde voor de vredesconferentie van Aken. Hij trekt zich nu terug in Wolvega.
De walvisvaart loopt als gevolg van matige scheepsbouw sterk terug, nog maar 165 schepen varen uit. Ook ’s lands katoendrukkerijen kunnen niet langer concurreren met het buitenland.

HET JAAR 1759

Pieter Andries van Mattemburg en de zijnen krijgen verlof om een meestoof op te richten op de Noordzeedijk ter plaatse van de oude stoofwerf. Mogelijk stond hier al de eerste meestoof, waar de markies in 1566 toestemming voor geeft. Het gehucht Stampersgat vaart er wel bij.
Klopje Adriana Mes krijgt een jaargetijde.
Oud-pastoor Gregorius Doolaege, later naar Wouw gegaan, overlijdt op 14 juni. Doodsbrief (pag. 162)
Voor overleden Adriana Mes wordt een jaargetijde gesticht. Zij komt van Gastel, maar was elders klopje in de katholieke kerk geweest.
Het schaerhout brengt 102 gulden op, de kerkcollectes 56 gulden.
De grafkelder van Jacob Jacobs Schrauwen – naast de kelder van Jan van Vlimmeren – raakt in verval. Dominee Abraham van Meurs wil hem laten herstellen mits deze grafkelder hem en zijn nakomelingen wordt vergund. De gemeente gaat hiermee akkoord. (Deze grafkelder in het noordelijk kruiskoor komt 150 jaar later aan het licht bij de sloop van de oude kerk).
Henri Adan ontwerpt nabij Wouw de Nieuwe Plantage.
Het Londense British Museum wordt geopend.
In Dublin brouwt Arthur Guinness zijn eerste bier. Als symbool voor de drank kiest hij een harp.
De Franse, Verlichte schrijver Voltaire schrijft Candide ou l’optimisme.
Anna van Hannover, regentes en prinses-weduwe van Willem IV en dochter van de Engelse koning George II, overlijdt aan de tering.
De gegoede burgerij verandert de bouw van haar huizen steeds meer in de rijkelijk gedecoreerde Rococo stijl.

HET JAAR 1758

In opdracht van de Gastelse schepenbank wordt een beeldsnijwerk van Vrouwe Justitia gemaakt. Zij staat voor de gerechtigheid en wordt gesymboliseerd door een geblinddoekte vrouwenfiguur met in de rechterhand een weegschaal en in de linkerhand een zwaard. Justitia is vernoemd naar de Romeinse godin van de rechtvaardigheid. De maker van het kunstwerk is onbekend. In veel schepenbanken is inmiddels een beeltenis van Vrouwe Justitia aanwezig.
Schoolmeester Steven van ’t Haaf verzoekt de magistraten zijn school te vergroten of een geheel nieuwe te bouwen, nabij het kerkhof gesepareerd van het woonhuis van de schoolmeester. De huidige school is te klein en verkeert in slechte staat. Volgens de magistraten valt er nog wel ruimte te maken in de oude school onder meer door de portalen weg te nemen. In de huidige school is plaats voor 150 kinderen.
Op een regtdag in juni staat ten overstaan van drossaard Banier terecht Janna Peeterse Luijkx alias Maay lieven jennen Jaan (17). Zij geeft toe als landloopster te schooien en te bedelen en ook diefstal is haar niet vreemd. Haar broer Anthony Luijkx is voor soortgelijke vergrijpen opgehangen te Brussel. Het schrikt haar kennelijk niet af, want uit de brouwerij van Joseph Leenaars op Kuivezand steelt ze …een rood gestreepte kaleminken rok. Als straf wordt Janna streng gegeseld en verbannen.
De runderpest heerst nu al vele jaren. Bovendien hebben de vele inundaties ten tijde van de Oorlogse Successie-oorlog het West-Brabantse platteland geen goed gedaan. Het boerenleven herstelt zich uiterst moeizaam.
Historicus Jan Wagenaar krijgt van het stadsbestuur de opdracht de geschiedenis van Amsterdam te beschrijven.
Giacomo Casanova is in Amsterdam waar hij zijn ‘duistere zaakjes’ voortzet en met zijn opzichtige, modieuze kleding opzien baart.

HET JAAR 1757

Waarzeggerij komt in de 18e eeuw veel voor.

De kerkschilderingen op de pilaren en muren – aangebracht in 1633 ten tijde van pastoor Van Hesselt – moeten alsnog worden afgekapt en met fijne, witte kalk overgepleisterd. De vloerplint wordt breed geteerd. In de meeste kerken is dat al kort na het begin van de Reformatie gebeurd. Metselaar Anthony Horsten voert het uit voor 149 gulden. Mogelijk is het een verlate wraakactie van drossaard Banier en de zijnen omdat de roomsen in hun ogen vooral ‘de zaak tegenwerken’.
Op de ‘regtdagen’ lopen zaken tegen landlopers, lediggangers en een bedrieglijke waarzegster genaamd Elisabeth Lorrij. Deze in Hessenland geboren vrouw doet ‘het goede gelukzeggen om eenvoudige mensen te bedriegen’. Zij en Coenraad Scheren, een jongen van 12 die haar helpt worden door de scherprechter met roeden gegeseld en verbannen. Ook ene Jan van Hulten wordt gegeseld en gebrandmerkt voor de diefstal van een bijbel met zilveren sloten en diverse andere sieraden.
Op het galgenveld wordt een nieuwe geselpaal opgericht en geverfd, plus een brandmerk met het wapen van Lande van Segge besteld.
In Leeuwarden wordt Johan Christoffel van Voss geboren.
Tijdens een herfststorm brandt in Sprundel de herberg van Pieter Tack op de Vissenberg af. Tack, de brouwer en zijn zwager en een hulpverlener komen hierbij om.
Robert Damiens pleegt een moordaanslag op de Franse koning Lodewijk XV.
Graaf van Gronsveld begint in Weesp de eerste Nederlandse porseleinfabriek.
Terwijl de Europese oorlogen voortduren tracht de Republiek wanhopig haar neutraliteit te behouden. De financiële situatie en miserabele toestand van leger en vloot laten ook geen oorlog toe.

HET JAAR 1756

Plakkaten van Staten-Generaal aangaande de Reformatie worden van het raadhuis getrokken en verscheurd. Het gemeentebestuur looft een premie uit voor het opsporen van de daders.
De gemeentebode leest van de pui van het raadhuis voor dat ieder kwartier (buurt) zelf de zand- en slikwegen moet fatsoeneren (opmaken). Een regent ziet toe of er wel om vijf uur ’s morgens begonnen wordt. Dan moet een mannelijke 18-plusser met schop de ‘bevelen van de regent’ uitvoeren. Wie niet komt krijgt boete van 3 gulden.
Ene Pieter van Asch moet de begrafeniskosten van een onbekende vrouw, die een tijdje bij hem inwoont, te betalen. Hij heeft dat geld niet. Van Asch krijgt een waarschuwing geen vreemde personen meer in huis te halen, mits hij alsnog de uitvaartkosten van haar betaald.
Er heerst een mussenplaag in Gastel. De vogels vernielen de veldvruchten. In navolging van Steenbergen wordt een mussengilde opgericht om mussen, eksters, spreeuwen en hannebroeken uit te roeien.
Rechtszaken gaan in toenemende mate over knevelarijen (afpersing) van goede ingezetenen. Het gaat dan vaak over het hondenknuppels die een hond verliest bij de jacht. Als ze gevonden worden door vreemdelingen brengt men de knuppel (bedoeld om een hond in het gareel te houden) naar de rentmeester om zo geld af te persen.

Gedenksteen gelegd door schout en dijkgraaf in de watermachine.

In de naast Gastel gelegen Sint Maartenspolder worden twee stenen poldermolens gebouwd. Bij de windwatermolen legt schout Christiaen Rijcken op 6 november de eerste steen. De tweede molen is er om de polder Nieuw Gastel te bemalen.
In Roosendaal wordt op 9 juli de vierling Joannes Baptista, Josephus, Gerardus en Cornelia van Heijst geboren. Moeder is Anna Uit den Willigen.
Het oorlogsgeweld verplaatst zich nu naar Midden-Europa waar Frederik van Pruisen Saksen binnenvalt om de naderende oorlog met Oostenrijk en Rusland niet lijdzaam af te wachten. Frankrijk sluit een bondgenootschap met Oostenrijk.
In Salzburg wordt Wolfgang Amadeus Mozart geboren.

HET JAAR 1755

Anthony Horsten mag de kerkschilderingen wegkappen.

De Bergse rentmeester Van Mattemburgh gelast bij Gastelaren een som van 1280 gulden voor de meest noodzakelijke reparaties aan de kerk. Ook de Staten-Generaal beslissen dat de gemeenten Oud en Nieuw Gastel zelf de kerktoren en zijbeuken moet onderhouden in plaats van de abdij. Het moet uit de gewone dorpsrekeningen betaald worden, daarom zijn de kerkrechten verhoogd en zijn er extra collectes. Herstel van de kerk is op 5000 gulden geraamd. Ingelanden gaan akkoord mits de omslag wordt verlaagd.
De begrafeniskosten gaan omhoog: voor een groot lijk 14 gulden, voor een klein lijk de helft.
Metselaar Anthony Horsten wint aanbesteding om kerkschilderingen af te kappen en met fijne kalk te overpleisteren. Horsten stamt uit een bekende metselaarsfamilie. Uitvoering volgt een paar jaar later.
Eind van het jaar hebben paepsen de vervolgingsplakaten van het dorpshuis getrokken.
In 1629 valt het besluit om een Grebbelinie aan te leggen, in 1742 begint de aanleg en nu is de Gelderse verdedigingslinie voltooid.
De Venetiaanse avonturier Giacomo Casanova wordt door zijn vele amoureuze uitspattingen een omstreden figuur. Hij wordt gevangen gezet op verdenking van het krankzinnig maken van een gravin met verdovende middelen en liefdesdrankjes.
Een zware aardbeving op Allerheiligen verwoest Lissabon met bijna 100.000 doden tot gevolg. Tsunami en brand erna maken het tot een enorme ramp.

HET JAAR 1754

Jan Baptist de Bie trouwt in maart voor de schepenen van Gastel met Catharina van Peetersen afkomstig uit Antwerpen. Intussen sleept het proces tussen hem en drossaard Banier bij de Raad van Brabant zich voort. In de uitspraak verliest Abraham Banier op alle fronten.
Landmeter Henri Adan maakt op verzoek van Pieter Andries van Mattemburg de Caarte van ‘Slot met alle de landerijen daer aen hoorende’.
De vierschaar heeft het druk met ‘rechtsdagen’. Onder meer Cornelis Rijpers wordt gedagvaard voor het uit Gastel wegbrengen van Cornelia Panen naar Keizerlijk Brabant. Bedelaarsters Maria de Greef alias de Schoone Maagd/Kloek met de Kuikens en Lena Beminde worden verbannen uit Gastel. Ook de pas 13-jarige dievegge Jacoba Stoffelen wordt betrapt met gestolen goederen onder andere een mandje met linnen. Ze zegt in opdracht van twee mannen, maar die ontkennen en worden vrij gesproken. Jacoba wordt voor drie jaar in een Middelburgs tuchthuis geplaatst mits fatsoenlijk gekleed. Schepen Jan Baptist de Bie en dienaar der justitie Hendrik Smeijers brengen haar erheen.
Bij Putte wordt tijdens een wolvenjacht het lichaam van een dienstmaagd gevonden, de moordenaar bekent het misdrijf.
In het Gelderse Ulft wordt een oerijzergieterij opgezet
De in Hulst woonachtige kaartenmakers Willem Tiberius Hattinga – tevens burgemeester – en zijn zonen Anthony en David maken in navolging van atlassen van Staats-Vlaanderen en Zeeland nu een atlas van Staats-Brabant met 137 kaarten. Toch is onze streek de Westbrabantse landmetersfamilie Adan van groter belang.

HET JAAR 1753

De pas aangestelde hervormde schoolmeester en koster Steven van ’t Haaff trouwt, maar baldadige roomse jeugd rukt alle feestversiering van de gevels en hangt ze aan de schandpaal op de Markt.
Zuster Dymphna Clara Proost laat bij haar dood 600 gulden na om elk jaar een gezongen mis met 8 witte kaarsen op het altaar te houden. Haar naam moet op het zielenboek worden gezet.
De psalmborden worden voor 32 gulden opnieuw geverfd.
Antony Droomans is de nieuwe mulder op de molen in Gastel.
Drossaard Banier speelt wederom een dubieuze rol; nu bij de opvolging van de Hoevense pastoor Van Mol. Het wordt uiteindelijk Gerardus Hoffmans, tot dan kapelaan in Oud Gastel. Nieuwe Gastelse kapelaan is Candidus Wegge, geboren te Waarloos.
De gemeenten Oud- en Nieuw Gastel doen allebei een bijdrage aan de kerk.
Terwijl roomsen en hervormden in Gastel blijven kijven, gaat de kritisch-wetenschappelijke stroming De Verlichting geheel aan de Brabantse dorpen voorbij. Verlichte denkers zien onderlinge samenwerking als basis voor vrijheid, gelijkheid en geluk; in Gastel is dat nog ver te zoeken.
Douwe Egberts ontstaat als de Fries Egbert Douwes in Joure een kruidenierswinkel begint.
Een zoon van de Groningse scherprechter (mooi woord voor beul) wordt toegelaten tot de Universiteit van Leiden.
In Londen wordt het British Museum gebouwd.
De Oostenrijkse keizerin Maria Theresia verheft haar lijfarts Gerard van Swieten, geboren Leidenaar, in de adelstand.

HET JAAR 1752

Het proces tussen dijkgraaf Abraham Banier en Willem Diepenbeek, gezworene contra Jan Baptist de Bie met aan zijn kant de ingelanden Heerjansland begint. Voor Banier een principekwestie: hij wil geen roomsen in het bestuur. De Bies advocaatkosten worden betaald door 18 voorname katholieken met aan het hoofd L. Adan namens de markies.
De kerkenvisitatie van 17 mei maakt gewag van achterstallig onderhoud aan de kerk, schoolbezoek van 200 scholieren in de winter en 30 in de zomer en paapse stoutigheden op zondag.
Een turbulente raadsvergadering op 21 oktober waarop drossaard Banier de roomse regenten verwijt de hervormden te verdrukken. ‘Ongehoord dat ik met roomsen moet besturen’. Schepen Willem van Diepenbeek verwijt zijn mederegenten dat ze altijd bij roomse advocaten om advies gaan. En Banier weer: ‘Ik zal de roomsen binnenkort wel krijgen, de geuzenwind waait hier ook nog wel eens’.
Om een eind aan zijn declaraties te maken besluiten de schepenen Baniers jaarsalaris te verhogen van 163 naar 233 gulden. Daarna wordt de ‘Friese stijfkop’ bedaarder.
Vorster Jan Enkwiller keert terug in zijn functie, maar doet verder geen rare dingen meer.
De roemruchte pastoor Stefan Aegidii bezoekt voor genezing Aken en Spa. Daar sterft hij vrij plotseling op 25 juli.
Joannes Baptista de Pottere (84), van Slot Grimhuijsen overlijdt. Hij is getrouwd met Maria Otgens en is de laatste mannelijke De Pottere op het kasteeltje, dat overgaat in handen van Pieter Andries van Mattemburgh, rentmeester van de markies.
De waterschade aan de kerkvloer opgelopen aan het begin van de oorlog wordt door timmerman Gerard van Weezel hersteld.
De standaard van de molen op Moleneind wordt vervangen.
Bedelaarsters Magdalena Hoek uit Neurenberg en Anna Margareeet Lijsbeth uit Leipzig worden ter afschrikking voor het Gastels dorpshuis publiekelijk door de scherprechter met de roede gegeseld en voor eeuwig verbannen.
Roosendaalse schout en schepenen vaardigen resolutie uit om einde te maken aan langdurige stremmingen van te vol beladen schepen op de Vliet. Schippers, die na het lossen langer dan drie dagen in de haven liggen worden beboet.
Het spiegelretourschip Geldermalsen loopt in de Zuid-Chinese Zee op een rif en zinkt, 80 manschappen verdrinken.

HET JAAR 1751

Pater Godefridus Bouvaert, bibliothecaris abdij Hemiksem.

De roomse schepenen benoemen Frederik van Mattemburg tot ontvanger voor Oud- maar ook Nieuw Gastel. Abraham Banier biedt aan het voor een lager salaris te doen, mits hij een plaatsvervanger heeft. In beide gemeenten verliest Banier deze zaak omdat ook enkele gereformeerden tegen stemmen.
Gerard Waalwijk voor Oud Gastel en Francis Hoogwerf Buijs voor Nieuw Gastel zijn gekozen tot gereformeerd armmeester.
Nu kerkbestuurslid Johan van Vlimmeren jr. is overleden wordt de pastoor zelf trezorier. Hij begint zelfs te beleggen.
Pater Godefridus Bouvaert uit Antwerpen kopieert het Landboek van provisor Judocus Bal uit 1666 met tekeningen van pastorie en Groote en Cleyne Hoeve.
Verkoop van schaerhout levert dorpsbestuur 78 gulden op; er wordt 3 gulden betaald voor Spaense wijn bij het H. Avondmaal.
Om brand te voorkomen wordt in het midden van de ‘kuip van het dorp’ een grote asbak aangelegd voor as en ander vuil.
Waarnemend dijkgraaf Recalf van Fenema verzoekt penningmeester Jan de Bie advocatenrekeningen à 275 gulden te betalen, maar deze weigert zelfs als de deurwaarders langs komen. Banier maakt gewag van de ‘halsstarrige koppigheid van deze pausgezinde penningmeester’. De drossaard weet zich enkel gesteund door schepen Van Diepenbeek. Een gang naar de rechtbank is onvermijdelijk.
In de Dorpsstraat wordt tussen de huizen van Jacobus Kordsmit en Pieter Vermeel een stenen heul opgericht.
Nieuwe klachten over vorster Jan Enkwiller, die een brief niet aflevert en twee schepenen uitscheldt. De drossaard ontbiedt hem, maar hij is afwezig vanwege ‘een puist op zijn bil’. Schorsing dreigt uit gereformeerde hoek, maar Enkwiller is hen voor: hij neemt ontslag.
Imker Cornelis Rijpers krijgt toestemming voetangels en wolfsklemmen te leggen, omdat er was uit zijn bijenkorven is gestolen. Hij moet wel een waarschuwingsbord plaatsen.
Oud-pastoor Stefanus, die de Gastelse parochianen doet huiveren vanwege zijn gedrag en ‘klein geloof’ vraagt na een periode bij zijn zuster om opnieuw in een klooster te mogen intreden. Dat gebeurt in Rochefort.
Onder het dorpshuis zitten weer diverse landlopers, dieven en vagebonden vast. Na proces worden ze gegeseld, gebrandmerkt en verbannen.
Voor de Gastelse vroedvrouw wordt voor 28 gulden een huisje gehuurd in het dorp, haar kraamstoel is door militairen stuk geslagen en de dorpen betalen voor haar een nieuwe.
Stadsbrand in Oss begint in klompenmakerij: twee derde verwoest.
Tussen eilanden Westvoorn en Overflakkee komt een dam.
Stadhouder Willem IV sterft plotsklaps in Aken. Zijn vrouw Anna van Hannover wordt regentes.

HET JAAR 1750

De uit Grobbendonk afkomstige Jan Baptist de Bie vestigt zich naast het Hof in Gastel en is benoemd als penningmeester van polderbestuur Heer Jansland. Hij volgt de overleden Jan van Vlimmeren op. De fanatieke drossaard Abraham Banier, heer van Grijsoordt, verzet zich hiertegen tot bij de Staten Generaal. Hij wil eindelijk een hervormde penningmeester en ook geen Belg. Zelfs de reiskosten naar Den Haag (72 gulden) om De Bie te weren, wil Banier vergoed zien. Maar de pas 22-jarige, katholieke De Bie tekent de ‘ongehoorde uitgaven ten laste van deze polder’ niet. Hij is door voor alle dreigementen en intimidaties en weet zich gesteund door de ingelanden. Een lang proces volgt. Het begin van wat wel de ‘Gastelse poldergeschillen’ genoemd wordt.
Declareren is wat Banier het liefst doet, in een resolutie van de Bergse Rekenkamer wordt een bedrag van 8700 gulden genoemd. Ook tegen de benoeming van de gezworene Hermanus Stillemans protesteert hij.
De kapotte stenen sluis bij Stampersgat is hersteld. Op de sluis is een blauwe steen ingemetseld voorzien met het wapen van de ijdele drossaard Banier (met banier erin verwerkt). Grote verontwaardiging bij de domeinraad in Bergen, want alleen het wapen van de markies mag op openbare gebouwen. Een notaris en steenhouwer moeten op last van de domeinraad de steen verwijderen, die als ‘ongehoorde ambitie, kleinachtend en affront’ voor de markies wordt beschouwd. De steen moet verwijderd worden.
Vorster Jan Enkwiller wordt geschorst, omdat hij zich niet aan de instructies houdt.
Jacobus Corsmit krijgt opdracht het zandpad langs de Oudendijk van het dorp tot de Koelestraat te verhogen. Ze is voor rijtuigen onbegaanbaar geworden.
Alle strooien daken in Gastel moeten belegd worden met lei of pannen.
Staten Generaal bepalen dat Roomse armen uit eigen kerkelijke fondsen (en niet uit de algemene burgerlijke) onderhouden moeten worden, dat evenwel beheerd wordt door de protestanten. Rechtszaken van de roomsen hiertegen halen niets uit. Wel wordt besloten dat ingelanden voortaan 1891 gulden jaarlijks afdragen voor kerkonderhoud.
Kwakzwalver Pieter Schampanje zit met zwerfsters Marietje Daniels en Marietje Everse opgesloten onder het dorpshuis. Everse is gebrandmerkt, Daniels en Schampanje gegeseld met zweepslagen op de rug. Ze worden verbannen uit de jurisdictie. Ook deserteur Frederik Casider en een vrouw Ana Rocx, die door meerdere mannen is ‘gebruikt’ zitten vast. De straf: me roede gegeseld en verbannen uit het Markizaat.
De Hoevense schoolmeester Lucas Hadorn heeft een goedlopende kostschool, maar raakt aan de drank en wordt in beschonken toestand in zijn school betrapt terwijl de leerlingen het lokaal afbreken. Hij wordt vervangen.
Johan Sebastian Bach sterft in Leipzig aan een beroerte; hij is dan al een paar jaar blind.

HET JAAR 1749

De Staten Generaal bevelen dat heel Nederland op 13 juni de vrede viert met klokgelui en ’s avonds pektonnen in brand steken. Of het verwoeste Gastel daar gehoor aan gegeven heeft, is twijfelachtig. Wel is een collecte gehouden voor de geruïneerde Gertrudiskerk van Bergen op Zoom.
De gemeente krijgt een aanmaning dat de verpondingen van ‘46, ‘47 en ‘48 nog betaald moet worden. Gastel verzoekt om clementie.
Chirurgijn Bernardus van Campenhout overlijdt, Abraham van den Bergh neemt honneurs waar. Hij behandelt arme kinderen waar hij 12 gulden voor ontvangt. Een nieuwe chirurgijn komt: Cornelis Cherlee.
Pastoor Gregorius Doolaege verruilt Gastel voor Wouw, opvolger is Guilelmus Lapaige tevens landdeken. Hij is geboren te Westerlo en in 1728 priester gewijd.
De roomse ingezeten van Wouw en Gastel wenden zich tot Staten Generaal met verzoek steeds voldoende geestelijken te hebben namelijk een pastoor en twee kapelaans vanwege de uitgestrektheid der parochies. Het aantal parochianen ligt rond de 1600, exclusief seizoensarbeiders.
Raad van State keert 8000 gulden herstelbetaling uit aan de polder na geleden schade bij inundaties. De nieuwe sluis kost 9000 gulden, de resterende 1000 leent de polder bij pastoor Guilelmus Lapaige van Gastel.
Raad van State gaat niet akkoord om weg van Gastel naar Oudenbosch langs Duiventooren te herstellen. Wel zijn dwarsliggende palissades verwijderd.
Vorster Jan Nieuwtap krijgt berisping wegens frequent herberg bezoek. Hij wordt ontslagen, Jan Enkwüler wordt benoemd.
Anthony de Laat vestigt een smederij aan de sluis bij Stampersgat.
Rechtszaken lopen tegen zwerver Casimier Stemberg, die in Polen gegeseld is en via Antwerpen hier gekomen. Ook wever Pieter Smulders is opgepakt, bedelt al zes jaar lang in Gastel. Bij de Wael op Kuivezant en bij Pieter de Graaf drinkt hij altijd een kan bier. Smulders wordt voor eeuwig verbannen uit jurisdictie Gastel.
Als een der eerste Gastelaren promoveert Adrianus Pruymboom aan de Universiteit van Leiden op medicijnen.
Katholieken Dinteloord verzoeken Raad van State vergeefs om een eigen kerk te mogen stichten. Alleen twee Gastelse kapelaans – Lucas van Geel is juist aangesteld – mogen de zieken van Prinsland blijven bedienen, zodat ze niet zonder laatste Sacramenten sterven.
Kerk koopt bijbel in folio van Johannes van de Kieboom uit Dordrecht.
Alle zilveren en gouden munten worden voorzien van een kartelrand om het snoeien van edelmetaal tegen te gaan. Het vertrouwen in de gulden groeit.
De macht van erfstadhouder Willem IV wordt steeds groter, ook binnen de VOC.

HET JAAR 1748

In de Gastelse polders steken Franse troepen op twee plaatsen de dijk door, waarmee ook de laatste restanten van Nieuw Gastel verdwijnen. De schade is enorm, alleen al voor Nieuw-Gastel twee ton. Veel rekesten gaan naar Den Haag, maar verpondingen worden nauwelijks terug betaald. Ergo, de gemeente moet zelf verpondingen voldoen. Nieuw Gastel voor 5765 gulden, Oud Gastel 4053 gulden. Collecteurs Jan van Vlimmeren en Pieter Andries van Mattenburg reageren dat zij al 4380 gulden aan karren en conducteurs hebben betaald en dat het geld op is. Van Vlimmeren vraagt in Breda de karren zo snel mogelijk terug naar Gastel te zenden.
Bovendien is er grote sterfte onder rundvee, de oogst bedorven door inundatie en vele huizen zijn onbewoonbaar. Volgens de regenten heeft Gastel veel meer gedaan dan alle andere jurisdicties tezamen. In plaats van steun, maant drossaard Banier de Gastelaren zo veel mogelijk karren te zenden. Een fikse domper. Wel dringt Banier aan op vergoeding van licht- en logementsgeld geleverd aan de Hessische troepen. Het antwoord van prins Frederik van Hessen is dat ze daar waren ter beveiliging van de Republiek.
De autoritaire drossaard Banier – nota bene puissant rijk – dient verzoek in om vrijgesteld te worden van hoofdgeld omdat hij ‘vele diensten verleent aan de dorpen’. Hij krijgt het nog gedaan ook: levenslang zelfs.
Na het overlijden van vorster Wouter Nieuwtap wordt zijn zoon Jan aangesteld.
Abraham Leonard van Meurs wordt Gastels nieuwe dominee. Het verloop in de hervormde gemeente is groot, want hij treft slechts 15 lidmaten aan.
Gemeentesecretaris Louis Drabbe overlijdt, hij wordt opgevolgd door Johan Roggeveen.
In oktober wordt in Aken het vredesverdrag getekend en is de Oostenrijkse Successieoorlog achter de rug. Het gewone leven komt langzaam op gang. Vanaf 12 december hervatten de rechtspraken weer. Niet alle Franse soldaten verlaten onze streek meteen. Zo is er Paul Guyot, die met Julia van Cannaart van Hamale (nazaat familie Proost) in het huwelijk treedt en naast Het Hof gaat wonen.
In Roosendaal verlaten twee Kroatische bataljons na het winterkwartieren de stad.
Markies Theodore Paltz benoemt Andreas du Camp tot secretaris van Oud- en Nieuw Gastel.
In november is er opnieuw inkwartiering in Gastel van het Regiment Infanterie van Generaal Eck van Panthaleon. Weer moeten bedden, vuur en licht plus een huis voor de zieken geleverd worden.
Eerste ruïnes van Pompei ontdekt.
Franse inname van Maastricht. Vijf maanden later komt met de Tweede Vrede van Aken een eind aan de Oostenrijkse Successie-oorlog. Frankrijk trekt zich terug uit de Zuidelijke Nederlanden.
De beruchte bendeleider Jan de Lichte wordt in Aalst ter dood gebracht.
Willem V (Willem Batavus), zoon van Willem IV en Anna van Hannover, wordt geboren.
Op de Dam breekt chaos uit bij de ophanging van plunderaars Marretje Arends en Pieter van Dorst: 200 doden.

HET JAAR 1747

De oorlog brengt nieuwe rampen. 1747 wordt met de inval van de Fransen onder Lodewijk XVI als hét rampjaar voor West-Brabant gezien. De Fransen rukken op via Sluis, Sas van Gent en Hulst.
In februari krijgt schepen Johan van Vlimmeren nog een vergoeding voor inkwartiering der Engelse troepen, maar al snel blijven betalingen uit. Op 8 april komen twee eskadrons van generaal Van Ginkel, elk bestaande uit 186 paarden, vier dagen later 600 man voetvolk van generaal Aduard Lewe en weer vier dagen later vijf eskadrons van Graaf van Slippenbagh. Op zo’n troepenmacht is Gastel niet berekend. Achtereenvolgens Geert van Wesel, Johan Vreugde, Anthony van der Heijden en Jan Jordaans zijn de conducteurs van de onophoudelijke karrenleveranties.
Drossaard Banier tracht zijn jurisdictie te ontzien en verwijst naar Prinsland, waar grote schuren staan. Men vordert 37 wagens in Gastel en (soms zieke) paarden. Boeren klagen: geen vee en amper boekweit kunnen zaaien.
De schade door inundatie op land en huizen is enorm, geschat wordt 200.000 gulden. De stenen sluis bij Stampersgat is verwoest.
In augustus moet Jacob van Alphen namens de hoge overheid 1500 bossen stro aan troepenmacht op Hoevense heide leveren. Winkeliers mogen geen woekerprijzen hanteren. Regenten Roeland van Meel en Cornelis Mikhoud rapporteren prins Van Waldreck dat er toch leveranties komen. Ook de Fransen vorderen in Gastel: 28 karren hooi, 2 karren haver. Wie niets levert kan op militaire executies rekenen. De lasten zijn zwaar.
West-Brabant ligt in de frontlinie. Eerste het Beleg van Steenbergen, dan valt Wouw. De Fransen van generaal Ulrich van Löwendahl belegeren vanuit kasteel Wouw de vesting Bergen op Zoom: de stad wordt grotendeels verwoest: St. Geertrui kerktoren en 40 huizen in vlammen op. Drie Franse kruithuizen exploderen. Willem IV laat 14000 Hollanders oprukken van Maastricht naar Bergen op Zoom. Zijn generaal Swartzberg slaat zijn hoofdkwartier op in Oudenbosch.
Willem IV wordt ook (erfelijk) stadhouder, einde Stadhouderloze tijdperk. Een feestelijk moment met vlaggen en klokkengelui, ook in Gastel.
De strijd kantelt en de Fransen verliezen in Bergen op Zoom liefst 4600 soldaten bij Fort de Rovere. Bij Kijk in de Pot sneuvelt de jonge prins van Stolberg. Om de Fransen tegen te houden worden polders als Heerjansland, onder water gezet. Veel schade aan huizen en de kerk.
Op 16 september overrompelen de Fransen in vijf uur tijd het tot dan onneembare (pronkend met de naam Pucelle/Maagd) Bergen op Zoom. De schade rondom Markt en Grote Kerk is enorm. 10.250 mensen (soldaten/burgers) komen om.
De 85-jarige generaal Isaac Cronström weet de aanvallen drie maanden te weerstaan, maar moet nu uitwijken naar Oudenbosch. Daar worden ook vestingwerken opgericht al stelt het met houten schuttingen en aarden wallen niet veel voor. Verdedigingswerken worden aangelegd: bij Stampersgat is dat Fort Willem. Vijftig mannen uit Gastel zijn te werk gesteld aan Fort Lillo bij Zandvliet en de forten van Bergen. Voor 1 gulden per dag. Bakkers Andries Adamy en Jacobus Steens moeten voor het leger gaan bakken. Frans Landmeters mag in Gastel blijven bakken.
Schepenen Van Vlimmeren en Mikhoud moeten van gedeputeerde Jan Willem van Haare zorgen dat er houtmagazijnen gemaakt worden. Zo niet dan zal door militairen alle hout in Gastel worden gekapt. Het archief gaat naar het veilige Willemstad.
Veerman over de Dintel is Pieter Horsten uit Stampersgat. Grootmajoor Van Coehoorn uit Willemstad verbiedt hem Franse soldaten over te zetten en de Hollandse legers dag en nacht te helpen.
Huis van Johanna Maria de Pottere in 9e hoek perceel 11 brandt af.

HET JAAR 1746

De verkleinde verpondingskaart van Willem van Diepenbeek.

Jacob Albert baron van Wassenaar begint met aanleg plantage achter Het Hof, genaamd Starbos/Sterrebosch. Bossen zijn er ook aan de Rolleweg, veel wilgen- en eikenhout in polder Heerjansland, bij Kuivezand en Langenberg en tussen Nieuwenberg en Heinsberg.
Weer ruzie tussen drossaard Banier en rentmeester Van Mattemburgh. Banier gehoorzaamt de markies niet terwijl hij aan hem het ambt ontleend. ‘gij zijt een groote schobbejak’, aldus de rentmeester. De Bergse rekenmeesters spannen een kort geding aan tegen Banier wegens grove belediging van de markies. Dit refereert nog aan de jachtpartij.
Luitenant-kolonel Charles Stuart schrijft Banier een brief dat weldra het Eerste en Vierde Regiment Infanterie van prins Frederik van Hesse via Oudenbosch naar Willemstad trekt. Een konvooi van 250 paarden. Kort daarna is inkwartiering noodzakelijk voor Hessische troepen vanuit Antwerpen naar Oud Gastel trekkend.
De kosten van inkwartiering – 14 stuivers per paard/soldaat worden meteen aan de Gastelaren betaald. Vanwege oorlogsdreiging in het Oostkwartier vraagt de drossaard in Den Haag om vrijheid van tol indien mensen willen vluchten naar Holland. Vervolgens komt bevel van prins Karel August van Waldeck aan Gastelaren om spoedig hooi, stro en turf te leveren. Achttien Gastelse karren gaan naar het geallieerde kamp bij Breda. Later heeft de prins uit het Oost- en West Kwartier 60, ja zelfs 250 karren nodig. Het transport wordt begeleid door opziener Jacobus van den Beek van Nieuw-Gastel. Later is dat Johan Voogden. Zij die leveren, krijgen drie gulden per dag.
Bij Stampersgat trekken na 14 dagen kampement op dringend verzoek veel soldaten de Mark over. Zij hebben huisvesting, brandstof, twee pond brood en een kan bier nodig en dat kan het kleine dorp niet leveren. Herbergiers worden gedwongen hun uithangborden weer uit te hangen zodat militairen binnen kunnen.
Op 2 januari overlijdt dominee Evert Clinge.
Johannes Baptist de Pottere schenkt pastoor Doolaege een kelk, een zilveren hostiedoos en een kazuifel.
De trouwleges worden verhoogd om kerkherstelkosten te kunnen betalen.
Willem van Diepenbeek maakt een verkleinde verpondingskaart van Gastel.
In het Wouwse bierbrouwersgeslacht Mastboom wordt zoon Petrus geboren.
Na de Slag bij Rocourt waar het Nederlandse leger verslagen wordt, veroveren de Fransen Luik. Brussel en Antwerpen vallen eveneens.
Piet van Musschenbroek vindt de Leidse fles uit, de eerste opslag van elektrische lading.

HET JAAR 1745

Plakkaat van de Gastelse regenten dat in september de Engelse militie hier kampeert en winkeliers alles moeten leveren wat ze hebben en geen prijzen mogen opdrijven. De Engelse generaal is achteraf vol lof over de hartelijke Gastelse ontvangst. Schepen Jan van Vlimmeren stuurt de rekening van hetgeen Engelse troepen gebruikten.
Voor de geestelijke verzorging van de Staatse troepen draagt dit jaar dominee Antonius de Stoppelaer uit Oudenbosch zorg.
Meningsverschil tussen abdij en kapelaan Lepaige van Gastel, daar het er met de rekeningen ‘niet al te pluys is toegegaen’.
Extra Heilige Missen voor Bernardus vanwege heersende veeziekte; dus 10 gulden extra voor druk zangkoor.
Beide Gastels betalen 900 gulden voor kerkherstel. Leges op trouwen ingevoerd: 18 stuivers. De kerkmeester brengt regelmatig kosten ten laste van de gemeente zoals vergulden van psalmboeken en reparatie preekstoel.
Het zoveelste conflict met Abraham Banier, die katholiek Louis Otgens wegstuurt als dijkgraaf ten gunste van Cornelis Bloys, protestantse vriend van de drossaard. Die Bloys kennen we van de jachtpartij, waarvan het proces tussen drossaard versus jachtbewaarder Borburgh nu pas wordt beslecht: Borburgh wordt vrijgesproken, Banier moet de proceskosten betalen. Ook in hoger beroep krijgt hij nul op rekest.
Drossaard Banier sleept graag landlopers voor het gerecht. Zo wordt Geertuij van Wees voor eeuwig verbannen uit het gebied vanwege bedelen met haar 6-jarige dochter. Ook Vlaming Pieter de Bie wordt met de roede gegeseld en verbannen. In een herberg op de Stoof heeft hij een mes getrokken en op de herbergierster toegelopen. De man herinnert zich niets meer, te dronken.
Op 7 april wordt een man ‘op het klein schavotje’ in het openbaar ter dood gebracht.
In het boek Het Verheerlijkt Nederland staan 79 tekeningen van Abraham de Haen, waaronder de Gastelse kerk uit 1739.
Franse troepen winnen Slag bij Fontenoy en veroveren Knokke, Gent, Brugge en Oostende.
De eerste postwagendienst tussen Venlo en Nijmegen wordt opgericht.
Jonathan Swift, schrijver van Gullivers Reizen, sterft.
De Leidse geneeskundige Gerard van Swieten vertrekt naar Wenen om lijfarts van keizerin Maria Theresia te worden.

HET JAAR 1744

Turfwinning is zo goed als afgelopen in onze streek.

Het is zo goed als gedaan met de turfwinning in West-Brabant, waar de streek bijna 500 jaar lang bekend om stond. Economisch gaat het toch al niet best, mede door oorlogsleveranties, plunderingen en kerkelijke belastingen.
De sinds 1696 door Menno van Coehoorn in gang gezette versteviging van de Bergse vestingwerken is voltooid. Wellicht net op tijd, want Franse troepen vallen de Zuidelijke (Oostenrijkse) Nederlanden binnen. Menen, Veurne en Ieper worden veroverd. Een geallieerd leger van 80.000 man onder bevel van de hertog van Arenberg slaat vanuit Oudenaarde de Fransen terug.
Onder drossaard Banier komt de organisatie van de Gastelse brandweer tot stand. Er worden brandmeesters, brandspuitmeester, pompers en personen die het water in de zak moeten gieten aangesteld. Daarnaast zijn er de rotmeesters, die straten afzetten, op de goederen passen en zorgen dat niemand op de buizen trapt. Wie dat toch doet riskeert stokslagen van de rotmeester.
In Wenen trouwt Maria Anna van Oostenrijk, zus van keizerin Maria Theresia, met Karel van Lorreinen. Daarna reizen beiden naar Brussel waar ze landvoogden van de Zuidelijke Nederlanden worden.
De Dommelsche bierbrouwerij opent.
Eerder nog dan de Franse inval in de Zuidelijke Nederlanden verklaart koning Lodewijk XV Engeland de oorlog. De algehele onrust groeit ook in onze streken.
Anders Celsius uitvinder van de temperatuurschaal Celsius overlijdt op 42-jarige leeftijd.

HET JAAR 1743

Dat de bibliotheek van de Bernardusabdij indrukwekkend is, blijkt uit het aantal boeken: 8896. Nog los van de boeken, die monniken in hun kamers bewaren. Het totale boekenbezit komt op 10.000 uit. Andries van Mattemburgh verkoopt zijn herenhuis in Oudenbosch voor 6000 gulden aan de abdij, zodat pastoor De Booy er kan gaan wonen. Een deal waar drossaard Banier fel op tegen is, want het huis staat recht tegenover de hervormde kerk. Banier laat na een proces de pastoor zelfs uit het huis zetten.
Vagebond Jillis Leendersen (alias Verlinden, 36 jaar geboren te Kessel) wordt opgepakt en onder het dorpshuis gevangen. Eerder al is hij in Oudenbosch gegeseld en verbannen vanwege diefstal tinnen trekpot, koperen ketel en schoenmakershamer bij Johannis van Sprundel, waar hij eerst wat drinkt. Eerder steelt hij keteltje bij Adriaan Huijgens. Hij schooit en heeft geen paspoort. Zijn straf is publieke geseling, brandmerken en levenslang verbannen.
Vorster Wouter Nieuwtap krijgt opdracht van drossaard Banier om het schavot dat voor het Gastels raadhuis gedemonteerd ligt, op te ruimen. Hij weigert echter, waarop schorsing volgt. Maar de markies steunt Nieuwtap wel: opruimen is een taak van de scherprechter. De drossaard wordt voor de Raad van Brabant gedaagd in een proces dat de markies glansrijk wint. De zaak sleept voort tussen de schepenen van Oud en van Nieuw Gastel. De proceskosten lopen op ruim 500 gulden. Van de raad van de markies krijgen beide gemeenten een gevoelige tik en dure les.
Abt van de Bernardusabdij Edmundus de Vylder wordt afgevaardigd naar de Staten van Brabant. Oud- en Nieuw Gastel geven 503 gulden om kerkdak te herstellen, maar dat is te weinig.
Veel vreemde troepen in de streek. Eind oktober rusten er zoveel Engelse soldaten in de Roosendaalse kerk dat de zondagdienst vervalt. Ook Etten krijgt vier regimenten te rusten op hun tocht van Antwerpen naar Willemstad, terwijl onder de soldaten buikloop heerst.
Op de eerste reis vergaat het VOC-schip Hollandia bij de Engelse Scilly-eilanden: 276 manschappen verdrinken.
In de Landen van Overmaze (Limburg) worden dieven terechtgesteld, die afkomstig zijn van een bende onder de naam De Bokkenrijders.

HET JAAR 1742

Markies Karel Phliip Theodoor van Sulzbach.

Nu hij 18 jaar is wordt Karel Philip Theodoor van Sulzbach benoemd tot markies van Bergen op Zoom. Vanwege zijn vele bezittingen onder meer in Beieren, is hij nauwelijks in de stad te vinden. Hij trouwt met Elisabeth van de Palts en later met Maria Leopoldina van Oostenrijk d’Este. Kinderen komen er niet.
Handgemeen tussen jachtbewaarder Cornelis Borburgh uit Oudenbosch en drossaard Abraham Banier. De laatste heeft zijn vrienden Adriaan de Backer en oud-schepen Cornelis Bloys uitgenodigd voor een jachtpartij. Menig haas is geschoten. Borburgh ziet dat, groet Banier vriendelijk maar wil Bloys arresteren voor ongeoorloofd jagen. Dat pikt Banier niet, hij grijpt de snaphaan van Borburgh bij de loop. Die roept: ‘wat bliksem, ik geef voor niemand mijn snaphaan af.’ Later zet de drossaard de jachtbewaarder gevangen in het zogeheten mollekensgat van het Oudenbossche gemeentehuis. Borburgh krijgt steun van zijn directe baas, de katholieke rentmeester Pieter Andries van Mattemburgh, waardoor de zaak zelfs bij de Raad van Brabant komt als zijnde grove belediging van Banier aan het adres van de markies. Na 22 dagen cel komt Borburgh in afwachting van zijn proces weer vrij.
Explosie in het korrelhuis van een kruitmolen in Delft: vijf werknemers komen om.
De Zweedse astronoom Anders Celsius bedenkt de temperatuurschaal Celsius.
Georg Friedrich Handels Messiah gaat in Dublin in première.
De Staten-Generaal geven militaire steun aan de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia, waarmee de gespannen verhoudingen met Frankrijk toenemen.

HET JAAR 1741

Watersnood in Nederlands rivierengebied.

Drossaard jonker Samuel Beeckman van het Oostkwartier doet vrijwillig afstand van het ambt. Hij wordt opgevolgd door Abraham Banier, heer van Grijsoord en eveneens van gereformeerde huize maar ook een ‘koppige Fries’ en voormalig Oost-Indiëganger als dienaar van de VOC (1719 tot 1738 op Batavia). Hij wordt tevens dijkgraaf van Heerjansland. Banier betaalt voor dit ambt 23.500 gulden. Zijn rijkdom bouwt hij op in de Groene Smaragd van Indië.
De akte van Baniers aanstelling is opgesteld door Maria Henriëtta, hertogin douairière van Aremberg en voogdes voor de minderjarige Carel van Zulsbach. Ze is geautoriseerd door de ‘edelmogende Rade van Brabant en lande van Overmaze te ’s Gravenhage om het Oostkwartier in een nuttig en bekwaam persoon te voorzien en na goede rapportage is dat Banier geworden.
Molen op Moleneind wordt voorzien van een nieuwe trap op kosten van de markies.
Maria van Cannaart van Hamale (dochter van Maria Proost) trouwt in Gastel met Jacob Albert baron van Wassenaar-Warmond, telg van een beroemd Hollandse geslacht. Hij is ritmeester van generaal Trips ten dienste van de Verenigde Nederlanden. Het paar woont op Het Hof.
Watersnood rond jaarwisseling 1740/41 waarbij Nederlands rivierengebied overstroomt. Niet veel slachtoffers.
Tussen ’s Hertogenbosch en Luik wordt een eerste verharde, vrijwel kaarsrechte verbindingsweg aangelegd.
Een pauselijke bul verklaart gemengde huwelijken tussen protestanten en katholieken in de Lage Landen geldig.
In Midden-Europa is het steeds onrustiger vanwege de Oostenrijkse Successieoorlog, die ontstaan is nadat Maria Theresia Oostenrijks keizerin is geworden.
Clara is de eerste Ceylonese neushoorn die in Nederland (Rotterdam) van boord gaat.
Een Kerststorm teistert de Hollandse kust: bij Egmond verzwelgen huizen in zee.
De Italiaanse componist/violist Antonio Vivaldi overlijdt op 69-jarige leeftijd.

HET JAAR 1740

Sint Quirijnsputje aan de Noorhoeksestraat.

Het Dorpshuis op de Markt wordt van een nieuwe pui voorzien.
Pastoor Gosuinus van Nuvel overlijdt. Als pastoor moest hij eens wijken voor de eigenzinnige pastoor Stefanus.
De schuurkerk heeft drie altaren gewijd aan Laurentius, OL Vrouw en Bernardus. Ze worden op vijf hoogtijdagen schoongemaakt.
Vorster Wouter Boender sterft. Zijn opvolger is naamgenoot Wouter Nieuwtap.
De nieuwe abt van de Bernardusabdij is Edmundus de Vylder.
Nog steeds vermelding Capelle op Cuivezande, zo ook de kapel van de Heilige Quirinus nabij Zegge met een Quirijnsputje waar veel mensen hun vee laten drinken, vooral tegen zweren en gezwellen. Ook op de Meir bij Ommegangstraatje schijnt een kapel te staan bij het huis van het geslacht Proost. De processie met het Allerheiligste gaat door het straatje met een zegen vanaf het rustaltaar in dat kapelletje. De priesters dragen tijdens de processie stokjes mee ter ere van de H. Gertrudis. Ze slaan ermee in de kanten van de sloten ter afwering van ratten en muizen. Verder staat er een houten kruis bij Kuivezand, het Spaensche Cruijs op de Markt en een hagelkruis onder Nieuw Gastel.
De opbrengst van de verpondingen (beden) brengt in het Oostkwartier liefst 22.800 gulden op, waarvan uit Nieuw Gastel 5472 en Oud Gastel 3828 gulden.
Met het overlijden van Karel VI begint de Oostenrijkse Successieoorlog. Zijn dochter Maria Theresia volgt hem op als keizerin en moet het grondgebied zien te verdedigen.
De Republiek kiest samen met Engeland de kant van Oostenrijk en vindt Frankrijk tegenover zich. Willem van Diepenbeek maakt een grotere kaart van de 14 hoeken in zijn Schotboek van 1733. Nieuw-Gastel telt 15 hoeken. Als lengtemaat gebruikt hij de term Ruigenhilse rode.
De strenge winter, reeds op 26 oktober vorig jaar begonnen, duurt voort tot eind mei. De Zuiderzee vriest dicht in januari: per arrenslee of op de schaats gaan duizenden mensen van Enkhuizen naar Stavoren. Ene Pier schaatst langs elf Friese steden. Maar ook vriezen veel mensen en dieren dood en ontstaat hongersnood.
In Rotterdam breken voedselrellen uit.
In het balspel jeu de paume wordt voor het eerst een WK uitgeschreven.

HET JAAR 1739

Tekening Abraham de Haen van de Gastelse kerk met op de voorgrond schuren achter Het Hof.

Een jaar na zijn aanstelling neemt de zwaarmoedige pastoor Martinus van Dyck al ontslag, hij zoekt de rust op in de Bernardusabdij van Hemiksem. Zijn opvolger is Gregorius Doolaege, geboren te Schelle en priester gewijd in 1725. Hij tekent zijn stukken als ‘pastoor van Gastel en Prinsland’. Samen met de kapelaans Gerardus Hoffmans en Guilelmus Lepaige moet Doolaege trachten de rust in katholiek Gastel na een aantal turbulente jaren zien te herstellen.
Drossaard Samuel Beeckman stelt voor middelen te zoeken om kerkvloer en het dak op het middenschip te herstellen. Eerder stelt ook de Staten-Generaal zich coulanter op ten opzichte van roomse priesters. Gevolg is wel dat de Raad van State wordt overstelpt met processen over geschillen betreffende het onderhoud van kerken, zoals de Laurentiuskerk.
De Amsterdamse tekenaar/dichter Abraham de Haen tekent ‘Gezicht op de kerk van Oud Gastel’. Een actuele tekening, want het afgewaaide dakruitertje ontbreekt.
Voor zijn tekeningen bezocht hij vele dorpen en steden. Hij maakt in 1725 reeds de tekeningen voor ‘Het Kabinet van Nederlandsche Oudheden en Gezichten’ met 300 afbeeldingen van kerken, klooster en kastelen.
In Roermond opent kanunnik Gozewijn Frans Bors het eerste ‘hospitael generael’.
De Friese stadhouder Willem Karel Hendrik Friso erft het Duitse vorstendommetje Dillenburg, waar zijn voorvader Willem van Oranje is geboren.
Engeland verklaart Spanje de oorlog, de Republiek blijft neutraal en sluit een handelsverdrag met Frankrijk.

HET JAAR 1738

Boetedoening bij de Heilige Bernardus, iets wat Stefanus verzuimde.

Na een verzet van bijna twaalf jaren deelt abt Adriaenssens tijdens de kapittelvergadering op 14 februari mee dat pastoor Stefanus Aegidii vrijwillig afstand zal doen van het pastoraat Gastel en ergens in de katholieke streek gaat wonen. Hij krijgt een jaarlijkse uitkering van 500 gulden, die in vier keer wordt uitbetaald. de abdij betaalt al zijn schulden: 4422 gulden. Alle door hem meegenomen meubels evenals boeken zijn genoteerd en moeten na zijn dood terug naar Gastel. Om zijn familie te bezoeken moet hij toestemming vragen aan de abt. Hij mag wel het kleed van de cisterciënzers blijven dragen. Vier paters ondertekenen het contract, waarmee de spanningen en het schandaal weg genomen worden. Kort daarna wordt de pastoor van Hoeven, Martinus van Dyck (geboren te Waalhem) tot herder van Gastel benoemd. In Hoeven zelf volgt Augustinus Cerisiers, reeds kapelaan in het dorp, hem op. Stefanus gaat bij zijn zuster in Westerlo wonen, maar blijft ook daar een schaap in wolfs kleren. In Gastel keert de rust weder.
Als nieuwe secretaris van Gastel wordt Louis Drabbe aangesteld.
De tegendraadse ondervorster Pieter Coerts overlijdt, zijn opvolger is Wouter Boender.
Pieter Voorhouder herstelt het torenhuis van de Gastelse kerk en plaatst een nieuwe koperen haan met vaantje op de toren en het jaartal erin. Dat is een ijzeren kruis. Kapelaan Verschuren registreert het karwei als ‘ita est’ oftewel zo is het.
Op de rivier Marowijne vergaat het Nederlandse slavenschip Leusden, waarbij 702 mensen omkomen, grotendeels Afrikaanse slaven.
De 22-jarige Cornelia Swanen uit Roosendaal wordt schuldig bevonden aan een miskraam en wacht strenge geseling en verbanning uit het markizaat Bergen op Zoom. Zelf beweert Cornelia dat ze kort voor de bevalling gevallen is, waardoor ze geen leven meer voelt en het dode kind verstopt in het stro.
Geneeskundige Hermanus Boerhaave sterft.

HET JAAR 1737

De gemeente sluit een akkoord met de abdij om het kerkdak van de koren te herstellen en in de toekomst te blijven onderhouden. De kerkmeesters kijken alle vensters na, waarvoor de abdij eveneens een jaarlijks bedrag ophoest. Kerkmeester Willem van Diepenbeek biedt aan onderzoek te doen hoe in omliggende dorpen de financiering van de hoofdkerk geregeld is. Achterliggende gedachte is te kijken of kerkherstel af te wentelen valt op de tiendheffer. Zijn onderzoek leidt tot niets.
Guilelmus Lepaige is tot kapelaan benoemd, evenals Gerardus Hoffmans. Pastoor Stefanus Aegidii houdt zich dit jaar gedeisd. Aan het eind van het jaar komen pastoor en abt tot een akkoord over de langslepende kwestie.
Voor het galgenveld aan de Roosendaalsche baan worden eikenbomen aangekocht ter reparatie van galg en schavot. Klaarblijkelijk heeft de galg in de loop der tijden flink te lijden gehad.
Secretaris der gemeente Johan Pieter Gibbons overlijdt.
Cornelis van Lanschot, zoon van een Zundertse bierbrouwer, begint in Den Bosch een handel in koloniale waren.
Cornelis Pronk ontdekt en tekent een hunebed bij Havelte.
De Milanese vioolbouwer Antonio Stradivarius sterft op 93-jarige leeftijd.
De Italiaanse componist Antonio Vivaldi verblijft in Amsterdam en brengt er werken uit.
De Franse schrijver Voltaire volgt college in Leiden van medicus Hermanus Boerhaave.

HET JAAR 1736

Abt Gerardus Rubens van de abdij St. Bernard – voorheen pastoor van Gastel – overlijdt op 21 januari. Tot een verzoening met zijn onderdaan Stefanus Aegidii komt het niet meer. Stefanus verklaart bedroefd te zijn dat hij de abt niet meer heeft gesproken. Tijdelijk neemt prior Jacobus van den Boom waar. Stefanus probeert de interim-abt in de refugié te Antwerpen te spreken, maar wordt niet binnen gelaten. Hij trekt daarop naar de minderbroeders, maar ook daar verbieden ze hem de absolutie te geven, zolang hij zich niet aan bisschop op abt heeft onderworpen. Er is zelfs een cel voor hem vrij gemaakt, waarop Stefanus toch maar terugkeert naar Gastel en niet aan de abtskeuze deelneemt. Op 7 februari wordt Alexander Adriaenssens uit Zevenbergen tot nieuwe abt gekozen en op 1 maart benoemd. Hij wil snel een eind maken aan de onverkwikkelijke Gastelse affaire en biedt Stefanus ruim 400 gulden aan als hij elders in katholiek Brabant gaat wonen.
Jonker Guilliam Proost, drossaard van Diest, penningmeester Heer Jansland en vooral grootgrondbezitter, overlijdt ongehuwd op Het Hof. In mannelijke lijn sterft de naam Proost in Oud Gastel hiermee uit.
Reglement voor kerkstoelen/banken in de schuurkerk: 1 stuiver voor het gebruik plus het muntje zichtbaar boven op het bord leggen.
Bij een schietpartij nabij de Rucphense herberg De Nieuwe Posthoorn worden de Roosendaals ondervorster Hendrick Dobbelaar en een overvaller gedood. Het gaat om de ontzetting van Roosendaler Jan de Bruyn, die veroordeeld is tot tien jaar tuchthuis in Breda wegens een steekpartij in Essen. De overvallers proberen hem van de bewaakte koetswagen te bevrijden. De Staten nemen het hoog op, loven een beloning van 500 gulden uit, maar niemand verklikt de aanvallers.
De Duitse natuurkundige Gabriel Fahrenheit – ontwikkelaar van de thermometer – overlijdt op 50-jarige leeftijd in Den Haag. Geneeskundige Hermanus Boerhaave bedenkt rond dezelfde tijd de koortsthermometer.
Vegelin van Claerbergen poot nabij Heerenveen de eerste aardappelen in Nederlandse bodem.
Eugenius van Savoye, landvoogd en bevelhebber tijdens de Spaanse Successieoorlog, overlijdt.
In dorp West-Vlieland/Westeynde worden de laatste twee huizen ontruimd na tientallen overstromingen. Een eeuw eerder woonden er nog duizend mensen. Het dorp verdwijnt in zee.

HET JAAR 1735

Stefanus Aegidii, die nog altijd niet als volwaardig pastoor van Gastel wordt gezien en geen steun krijgt voor zijn verweerschrift, vertrekt op 28 maart te paard naar Rome, in een boetekleed bezoekt hij daar kerken. Of hij paus Clemens VII kon spreken, is niet bekend, in augustus keert hij terug op de pastorie. Hij brengt wel relieken mee van St. Laurentius, de patroon van de Gastelse kerk. Het beeld van St. Bernardus krijgt ook nieuwe gewaden. Maar de bisschop is opnieuw niet onder de indruk: als je van Rome niets anders meebrengt, dan kun je beter verdwijnen. Op zijn sterfbed probeert abt Gerardus Rubens hem tevergeefs nog tot betere inzichten te brengen.
Opnieuw aanvaring tussen drossaard Beeckman en vorster Coerts, die in Oudenbosch een gevangene weigert te bewaken. De man wordt geschorst, vervangen door waarnemer Gerard van Aken en later weer in functie hersteld. Beeckman en Coets zijn geen vrienden van elkaar.
Rechtsdag op 4 november waarop landloper Jooris Andriessen als straf gegeseld en voor 25 jaar uit Markizaat verbannen wordt.
Martinus van Dijk wordt kapelaan.
Contract met glasmaker Betty voor ramen Laurentiuskerk met 10 jaar verlengd.
Gemeente en abdij hebben de afgelopen jaren zoveel geprocedeerd bij Raad van Brabant over wie het kerkherstel betaalt, dat het voor beide partijen een bittere tegenslag is. Restauraties zijn steeds halfslachtig gedaan. De abdij voelt niks voor ‘meebetalen aan de hervormde eredienst’.
Schuurkerk krijgt een nieuwe vloer en rieten dak door timmerman Jan Sips. Voor inkomsten wordt in deze kerk stoelengeld ingevoerd.
De Slavenkas van Zierikzee wordt opgericht om gevangengenomen Zierikzeese zeelui vrij te kopen.
Johann Sebastian Bach componeert het Weihnachtsoratorium.
De Zweedse plantkundige en arts Carl Linnaeus promoveert in Harderwijk.

HET JAAR 1734

Eerste bladzijde uit verweerschrift van Stefanus.

De impopulaire pastoor Stefanus Aegidii wordt steeds verder in het nauw gedreven. Veel parochianen beweren dat hij onzedelijk gedrag vertoond, dat verklaart ook Johanna Mies, weduwe van Isaak van Buurkom. De pastoor voelt zich echter onrechtvaardig behandeld. Op 22 september schrijft hij een boekje waarin al zijn grieven staan eindigend met een open brief aan de bisschop van Antwerpen met als dreigement dat hij zijn eigen weg zal gaan als de bisschop geen positieve reactie geeft op het verweerschrift. De bisschop houdt zich op de vlakte omdat hij niet kan ingaan op een opstandige onderdaan en ook niets wil forceren. Pastoor Stefanus wordt immers beschermd door de Staten-Generaal. In dat geval houdt Gastel helemaal geen zielzorg over. Stefanus beroept zich op een brief van de Haagse advocaat Erpecum, die hem verbiedt de Gastelse parochie te verlaten omdat het slechts een schijnmanoeuvre van abt Rubens is geweest. Stefanus deelt zijn verdediging aan iedereen uit in de abdij. De hele affaire komt de toch al broze gezondheid van Rubens niet ten goede.
De abdij haalt aan de tienden van Oud Gastel het lieve sommetje van 2000 gulden binnen, in Nieuw Gastel zelfs 3374 gulden.
Abdij St. Bernard krijgt de plicht ook de Gastelse kerkvensters te onderhouden.
In Gastelse streektaal wordt een paard een pes genoemd. Een peskerkof is dus eerder een paardenkerkhof dan een pestkerkhof.
Huwelijk te Londen van prins Willem Karel Hendrik Friso met Anna van Hannover, dochter van Engelse koning George II.
De Franse chef-kok Vincent la Chapelle richt in Den Haag het eerste vrijmetselaarsloge op.
Drenthe heeft als eerste een monumentenwet, bedoeld om de hunebedden te redden van Hollanders op zoek naar stenen voor de zeedijken, waar het hout door de paalworm is aangetast.
Lutherse vluchtelingen uit Salzburg stichten in het Zeeuw-Vlaamse Groede een Lutherse gemeente.
Paniek en bijgeloof bij zowel protestanten als katholieken omdat Sint Jan Baptistdag samenvalt met de Heilige Sacramentsdag. De vrees voor een nieuwe opstand blijkt loos alarm.

HET JAAR 1733

Meetinge van Stampersgat uit het schotboek Willem van Diepenbeek.

‘Het Schotboek, Groot Quohier der Verpondingen onder alle Huizen, Gronden en van de Landen, gelegen onder Oud Gastel, Marquizaat van Bergen op Zoom’ verschijnt, compleet met kaarten en (1229) perceelnummers. 331 hectare is in bezit van Guilliam en Hendrik Proost, 324 van het Markiezaat en de volgende grondbezitters zijn Nicolaes Rubens (119 ha), Johan van Vlimmeren (117), Charles Marianus Respanny (101), Marijnis Bierstekers (81), Johan Baptista de Pottere (76). Van de instanties is de abdij St. Bernard (56 ha) de grootste. Verder aflopend: Armen van Oud Gastel (25), Elisabeth Gasthuys Bergen (22) en Armen van Oudenbosch (8). De 14 hoeken (perceelbewoners): Over-Esselyk (12), Zuyd-Langenberg (0), ’t Bezuijden (8), Noord-Langenberg (3), Noord-Hoek (1), ’s Heerenstraat/Zuyd-Cuijvezand (10), Noord-Cuijvezand (21), Grimhuijze (11), Zuid-Kraaling (2), Steenstraat (10); Zuid-Maer of Dorps-Hoek (46), Zuyd-Stoof ende Noord Craaling (13), Noord-Stoof (7), Noord-Maer strekt tot aan Doelen en Molenberg (58). Totaal 2934 gemet, 5016 florijnen verponding landen en erven en 681 verponding huyzen. Ook kaart ‘meetinge van percelen te Stampersgat’ met de percelen van Pieter Horsten (Huyze van Bergen), Nicolaas ’s Graauwen, Cornelis Mikhoud, Martinus de Logt en Nicolaas van de Velde. Zulks in opdracht van drost N. van Dussen.
In oktober wordt de nieuwe drossaard Samuel Beekman benoemd. Hij klaagt ook over vorster Pieter Coerts. De schepenen schorsen hem. Markies fluit hen terug.
Johan van Vlimmeren sr. trezorier bij Gastels kerkbestuur overlijdt. Opvolger is zoon.
Uitspraak zaak doodslag Anthony Gommeren. Broer Gijsbert Verbraak zegt dat Adriaan onschuldig is. Uitspraak: voor eeuwig verbannen uit Markizaat.
Eerste vermelding De Vergulde Kroon in Dorpsstraat bewoond door Laureijs Luijcx, kort erna door familie Landmeters.
Pand Vossestraat op naam van de ‘wezen van Oudenbosch’ met weesmeester Jacob Dolk, vandaar Het Wezensteeke.
De Bergse markies Johan Christiaan Jozef van Palts-Sulzbach sterft. Als teken van rouw luiden 6 weken overal de klokken, Jan Luijkx luidt voor 29 gulden.
De kerktoren is hersteld.
Gewest Holland wil het leger terugbrengen tot 10.000 man, maar komt daar vanwege gespannen situatie in Europa op terug.
Amsterdammer Jacob Graal schrijft boek over etiquette.

HET JAAR 1732

Fragment van de verpondingskaart van Willem van Diepenbeek.

Na een korte bestuursperiode sterft drossaard Hendrik Weijns. Anthony Willem van der Hulst neemt tijdelijk zijn plaats in.
Schorsing ondervorster Pleunis van Dijk vanwege brutaal optreden tegen predikant Everhardus Clinger van Nieuw Gastel.
Drossaard geeft opdracht tot maken van 24 brandemmers voor beide Gastels. Brandgevaar ligt steeds op de loer. Regels weer aangescherpt: gesloten lantaarns, geen tabak op straat, brouwers moeten vaten voor het bluswater leveren enz.
Willem van Diepenbeek maakt werk aan de verpondingskaart van Oud Gastel af. De straten zijn duidelijk: 1.Over Esselijkse straat, de Bossebaan op Roosendaal, Weg van Gastel na Roosendaal’; 2.de Langenberg, Leemstraat, St. Maertenstraat; 3.Oude Dijk, Neerstraat, Bezuydenstraatje, Straat na Drossaartsbrug, de Opperstraate; 4.Spijperstraat, Nieuwe weg, Graauwstraatje, Paepenstraatje; 5.Galg(e) Straat, Heystraatje, Jan Dennen straat; 6.Cuijvezand, Heinsbergs weggetje, Heinsbergse straat, het Munnikenstraatje, Leeuwenstraatje; 7.Strijpdreeve, Wildertstraat, Korte Craaling; Pietzenweg; 8.Cromstraatje, Vijverstraat, Oude Molenberg; 9.Craaling straat, Piedt, ’s Heerenstraat, Bolbaan; 10.Steenstraat; 11.Hof, Nieuwe Dreeve, Molenstraat, Ommengangstraatje; 12.Stoofstraat, Lange Craalingstraat, Karnemelkstraat of Vierschaarstraat; 13.Dulder straat, Leege Straat; 14.Dorpsstraat, de Maer, Koelestraat verder Nieuw Gastel met Jan Crijnsen of Rolleweg, Nieuw Gastelse dijk, Veerkensweg, Dijkgat, Barlaakseweg, Pieter Ceelenweg. En ook nog: Na de Veeberg, Heyken of Galgeveld.
Karmeliet Albert Formentraux – bekend van schuilkerk Stampersgat – overlijdt op 24 november in Heumen. De laatste jaren is hij pastoor van Heumen en Malden geweest.
Doodslag op 2 december in herberg Johan Lips, waar Adriaan Verbraak alias de Fackel en kecht van Herman Stillemans het tijdens het kaarten aan de stok krijgt met Anthony Gommeren. De laatste trekt een mes, waarop De Fackel met een blaaspijp Gommeren dood slaat.
Veeziekte onder rundvee. Gemeenteman Bastiaan Perdaan moet de stallen visiteren.
Grote oefening ‘Het Campement bij Oosterhout’ trekt uit hele omtrek toeschouwers.
Het Markizaat van Vlissingen en Veere wordt opgeheven.

HET JAAR 1731

Als nieuwe secretaris van Gastel wordt Johan Pieter Gibbons aangesteld.
Regenten stellen een akkoord op met de abdij voor blijvende onderhoudsplicht aan de kerk en over de tienden. Herstel van de kerk wordt onmiddellijk in gang gezet door Abraham de Wijs. Hij betaalt 2 gulden voor elke knecht. De metselaars werken op eigen kost, drank en gereedschap. Oudenbosch leent aan Gastel een partij klokspijs om een nieuwe klok te gieten.
Sinds het wegvallen van de parochie Nieuw Gastel liggen de zaken voor de Bernardusabdij een stuk eenvoudiger. Toch is het niet gelukt alle rechten te verkrijgen, verbonden aan het bezit van de kerk.
Regenten bepalen dat iedere woning in Gastel minstens 4 brandemmers moet bezitten. Bij brand is men verplicht de emmers naar de onheilsplek te brengen. De rieten daken zijn nog in de meerderheid.
De regels rondom dor hout of bossen rapen worden aangescherpt omdat boeren klagen over beschadiging van de gewassen.
De Groote Hoeve onder Nieuw Gastel – in 1565 door de markies verkocht aan de abdij St. Bernard – wordt afgebroken. Met het materiaal wordt de Kleine Hoeve vergroot en verpacht tegen 500 gulden per jaar.
Jonker Hendrik Proost, drossaard te Diest en grootgrondbezitter, overlijdt op 78-jarige leeftijd. De katholieke Proosten staan in deze periode in goede relatie tot de Oranje-Nassaus. Hij bekleedt hoge posten in Diest en Scherpenheuvel. Uit zijn huwelijk met Antonia ’s Grauwen komen 17 kinderen voort, waarvan er slechts vier volwassen worden. Elf zijn er in Gastel gedoopt.
Vroegste vermelding van bewoning op de Kralen namelijk huisje met schuurtje van Jan Marijnissen.
Het adellijk geslacht Farnese sterft in mannelijke lijn uit: de bekendste onder hen was Parma.
Enorme brand verwoest paleis op de Koudeberg te Brussel, eertijds gebouwd door Filips de Goede.
Daniel Defoe, schrijver van Robinson Crusoë sterft.
De economische neergang in de Nederlanden treft niet de Zaanstreek, waar het aantal molens tot 584 is uitgegroeid.
Bij de aanleg van de zeedijk in Westkapelle wordt voor het eerst de paalworm opgemerkt. Het diertje tast alle hout aan en verklaart daarmee de vele overstromingen.

HET JAAR 1730

Drossaard Abraham Kip van het Oostkwartier overlijdt. Hij wordt opgevolgd door Hendrik Weijns, eveneens van gereformeerde huize.
De schotkaart van landmeter Willem van Diepenbeek ziet het licht, het begin van het uiteindelijke schotboek. Op de kaart onder meer vermelding ‘De Oude Molenberg’.
Bernardus Campenhout wordt dorpschirurgijn voor een traktement van 12 gulden op voorwaarde dat hij de armen gratis helpt.
Katholieke priesters en schuurkerken worden officieel erkend in alle parochies, maar in het Oostkwartier van het Bergse Markiezaat blijven protestantse drossaards vasthoudend en agressief de zaak van de Reformatie ten uitvoer brengen. De staties (bijzondere missen opgedragen door minderbroeders) bijvoorbeeld worden te riskant. Markiezen daarentegen zetten voor lagere bestuursfuncties wel roomsen in.
De abdij zegt herstel dakruitertje toe, maar tegelijk loopt opnieuw een geschil met de gemeente bij de Raad van Brabant.
De parochie betaalt voor het laatst 250 gulden aan de drossaard en 26 gulden aan de fiscaal van Holland. Voor de cijns van de schuurkerk wordt 25 roeden betaald aan domein Bergen op Zoom. De nieuwe recognitie via de rentmeester aan de drossaard komt neer op 80 gulden, bedoeld om de pastoor en kapelaans te behouden.
Op 1 mei kopen Paulus van Nuffelen en pastoor Gilles een perceel, (Meir 119) in huur bij Jan Blankers, voor de bouw van een nieuwe schuurkerk, maar het komt niet rond. De abdij verpacht het perceel nog lang als weide. Dan wordt maar verzocht een nieuw rieten dak op de huidige schuurkerk te leggen. Ook op de Oudendijk (14e hoek, perceelnummer 75) zou een schuurkerk gestaan hebben.
Joannes de Bie uit Vosmeer is benoemd als kapelaan.
Jan Janssen Heestermans van Kuivezand koopt brouwerij ‘Het Hart’ in Oudenbosch.
Gastels secretaris Huybrecht van de Moer sterft.
Steekpartij op 11 november in herberg Cornelius Tack op de Vissenberg te Sprundel, waarbij Laurijs Jacobs de Ben de herbergier dood steekt. De dader verdwijnt spoorloos.
De Vlaams verloskundige en uitvinder van de verlostang Jan Palfijn overlijdt in Gent.
De Staten van Holland vaardigen een plakkaat uit met daarop de doodstraf op homoseksualiteit.

HET JAAR 1729

Landmeter Willem van Diepenbeek meet de percelen in zijn eigen Gastel op. Hij begint daarmee aan het schotboek, dat hij samen met Johan van Vlimmeren opstelt. Het laatste Gastelse schotboek dateert van 1661.
Abt Gerard Rubens, vroeger pastoor van Gastel, koopt gronden in Bergen op Zoom en Kapellen aan, hij verpacht alle molens, die in het bezit zijn van de abdij en verhuurt huizen. De inkomsten van de abdij nemen weer toe. Met dit geld laat Rubens de abdijkerk verfraaien, een grafkelder voor de monniken graven en de twee bibliotheken uitbreiden. Hij organiseert feesten ter ere van hoge bezoekers. Met het respecteren van de stilte in het klooster neemt Rubens het niet zo nauw.
Er komen twee nieuwe ondervorsters: Isaak Beulers voor Oud Gastel en Pleunis van Dijk voor Nieuw Gastel. Ze helpen elkaar bij het wegjagen met een stok van vagebonden en ander vreemd volk en houden streng toezicht op houtgewas en bossen. Ze krijgen een traktement van 70 gulden.
Op Goede Vrijdag wordt in de Thomaskerk van Leipzig Johann Sebastian Bachs Matthäus Passion voor het eerst uitgevoerd.
Johan Willem Friso’s zoon Willem van Oranje-Nassau is nu 18 en wordt stadhouder van Groningen en Gelderland.
Jacob Roggeveen, ontdekker van Paaseiland, overlijdt op 70-jarige leeftijd.

HET JAAR 1728

De abdij wil het tien jaar eerder afgewaaide dakruitertje terug op het kerkdak, hetgeen opnieuw tot gebakkelei met de gemeente over de financiën leidt.
De kapelaans Van Deventer en De Bie krijgen onderdak bij de heer Van Mattemburg om maar niet op de pastorie te hoeven wonen. Later dat jaar trekken ze toch in de pastorie. Pastoor Stefanus Aegidii krijgt het steeds moeilijker: parochianen knielen niet als hij de Mis leest of verlaten zelfs de kerk. Stefanus rest niets anders dan in de huiskapel de Mis doen.
In de abdijkerk van Hemiksem voltooit beeldhouwer Willem Kerrickx het kostbare hoogaltaar.
Vroedvrouw Maria Jansse Bakkers overlijdt. Haar opvolgster is Anthonetta Crol, weduwe Blokkers. Traktement 30 gulden.
Jan Baptist de Bie, stamvader van het voorname geslacht wordt in Grobbendonk geboren.
Marie Henriëtte de la Tour d’Auvergne overlijdt reeds op 20-jarige leeftijd. Toch heeft ze uit haar huwelijk met Johan Christiaan Joseph van Sulzbach nog voor nageslacht gezorgd: een zoon en een dochter. Maar zoon Karel Philip Theodoor is pas vier jaar en moet nog 14 jaar wachten op de titel markies.
Nadat enkele personen zijn terechtgesteld in Rucphen, moeten vorsters uit het Oostkwartier de kar met lijken afvoeren. Die kar valt om, waarop de vosrsters weigeren de lijken terug te leggen. Hier speelt het bijgeloof dat het aanraken van een lijk van een ter dood veroordeelde ongeluk brengt. De Rucphense schepenen zit het hoog: zij eisen straffen voor de vorsters. In Gastel zien de schepenen hier geen aanleiding toe; de vorster heeft slechts de bomen van de kar vastgehouden. Hij moet enkel excuses aanbieden aan drossaard Abraham Kip.
Jacoba Ruijten weduwe van Louis de Bajool, verkoopt haar huis naast slot Grimhuijsen aan rentmeester Van Alphen. Kort daarna wordt het gesloopt.
Kasteel Zevenbergen wordt na bijna 400 jaar gesloopt.
Amsterdam wordt het centrum van de Europese geldhandel.

HET JAAR 1727

Op 6 april komen ambtenaren met gewapende mannen opnieuw naar de kerk om pastoor Gosuinus weg te sturen. De hosties zijn nog net op tijd naar Oudenbosch gebracht. De pastoor en zijn twee kapelaans Robertus Van Gusthoven en Josephus Snaets worden over de grens van het dorp gezet en keren terug naar de Bernardusabdij, waar ze nota bene Stefanus Aegidii treffen. De pastorie wordt verzegeld. Heel katholiek Gastel weent bij deze gewelddadige verdrijving van de geestelijkheid. Zonder pastoor geen diensten meer. Stefanus vraagt de abt om vergiffenis voor alle leed. Abt Rubens wil hem zes weken op proef naar Gastel sturen. De rust herstelt even met Stefanus’ terugkeer op 10 mei, waarmee pastorie en kerk weer open gaan. Dat alles kost de abdij 4480 gulden aan proceskosten en uitgaven. Maar pastoor Aegidii trekt zich nergens iets van aan: op de vervaldag maakt hij geen enkele haast om Gastel te verlaten. Hij eist zelfs boeken terug op. Op zijn sterfbed waarschuwt de bisschop van Antwerpen de abt dat de schapen van Gastel niet aan een wolf mogen worden overgeleverd.
Op 11 november komen er met Hilarius van Deventer en Johannes de Bie eindelijk nieuwe kapelaans tot grote vreugde van de parochie. De nieuwe bisschop Antonius d’Espinosa zoekt een tussenweg en geeft kapelaan Van Deventer alle volmachten van een pastoor.
Klapwaker Joris Verhaegen neemt ontslag, Cornelis van Aken volgt hem op.
Schoolmeester Cornelis de Stichter krijgt nog steeds traktement van 150 gulden, terwijl hij niets meer doet. Schepen gaan naar Den Haag om deze kwestie op te lossen.
Na een schouw blijkt de binnen vliet van het Nieuw Gastels sluisje uitwaterend in de Oudenbossche haven te smal om de massa water te laten afwateren. Ook de Bansloten zijn te smal, te ondiep onder de dammen. Verder is verbreding nodig bij de Stenenheul in Cuivezandsestraat en de gronddammen van heer Pronk erfgenaam van jufrouw Bosheijden toebehorend aan de markies. En wel binnen 8 dagen.
Johann Sebastian Bach componeert de Matthäus-Passion.
Isaac Newton, bekend van klassieke mechanica, sterft op 84-jarige leeftijd.

HET JAAR 1726

Pastoor Stefanus Aegidii wordt wegens vermeend wangedrag door abt Rubens terug geroepen naar de abdij St. Bernard. Hij verzet zich met klem tegen zijn afzetting en verweert zich tegenover de abt dat hij enkel handelt volgens het recht van orde. Rubens is verbolgen over Stefanus en stuurt hem ter afkoeling een tijdje naar zijn familie. Abt Rubens laat de boeken van Stefanus in Gastel naar de bibliotheek van Hemiksem overbrengen. In Gastel worden zijn taken overgenomen door Gosuinus van Nuvel uit Mechelen, pastoor van Oudenbosch en landdeken. Kapelaan wordt Antwerpenaar Hilarius van Deventer.
Op een bevel van de Staten moet Gosuinus toch weer wijken en op 19 december komt de schout met zes gewapende mannen zegels op de schuurkerk leggen. Stefanus heeft het kennelijk gedaan gekregen, dat ie terug mag keren en Gosuinus zou moeten wijken. Hij en zijn twee kapelaans Robertus van Gutschoven en Jos Snaerts weten nog net de voornaamste gebruiksvoorwerpen uit de kerk in veiligheid te brengen. Een tijdje weet het drietal de eredienst toch te doen. Antonetta Reijns komt als klopje (ook wel ‘geestelijk dochter’) in dienst van de parochie.
In januari wordt een man op ‘het klein schavotje’ op de Gastelse Markt in het openbaar geëxecuteerd.
Klachten over wateroverlast bij de grote Weel, de Leegte richting Heinsberg en het ganse Leeg bereiken schepen Willem van Diepenbeek. Hij stelt voor het Sluisken waterend in de haven van Oudenbosch te inspecteren. En ook het Sluisken Oudendijk, de Stenen Heul op Cuivesandt en de watergangen Ban en wegsloten. Alle bevindingen worden doorgegeven aan de dijkgraaf en gezworenen van Nieuw Gastel.
D. Coster vervaardigt een gravure van abdij St. Bernard te Hemiksem.
Een aantal Nederlandse loterijen wordt samengevoegd tot Generaliteitsloterij/Staatsloterij teneinde de lege schatkist van de Staten-Generaal te spekken.
Het leger en de vloot van de Republiek wordt versterkt tot 55.000 man.
De dijken van de Lek en de Linge breken door: grote delen van Utrecht en Gelderland onder water.

HET JAAR 1725

Ingezetenen klagen over de slechte staat van de weg bij het Moergat op de Langenberg. Besloten wordt een eiken brug te maken en de weg op te kanten. De karren zand komen van Zeggenaren, die behalve het land van wijlen Adr. Buckens aan het eind van de Riet ook het pad van Adriaena Danes zullen ophogen. In het dorp moet het gangetje tot aan de pastoriehekken gangbaar gemaakt worden. Daar moet iedere Gastelaar karren en paarden voor aanvoeren en de schop hanteren. Boete van 3 gulden wie weigert.
Schepen Johan Vooghden wordt als collecteur van Nieuw Gastel benoemd. In de schepenvergadering laakt men de slechte administratie van borgmeester Luijkx met als schrijnend voorbeeld de beroerde verkoop en niet geïnde huur van een steedeken op de Stoof. Het dorp ondervindt er schade van.
De naam Stampersgat wordt algemeen aanvaard, Stoutersgat wordt niet meer gebruikt.
De sluis bij het Stampersgat wordt voor de helft vernieuwd, met gebruikmaking van Lekse moppen.
Oud Gastel telt nu 1665 zielen.
Aan de Bernardsabdij is de 42 meter hoge toren aan de westgevel gereed.
De zusters Arme Clarissen uit Hoogstraten bakken hosties en leveren ze voor 1 gulden aan de Gastelse kerk.
De schuurkerk wordt van een dakraam voorzien, het koor zingt vlak onder de dakspanten.
De Markt wordt voorzien van twee dorpspompen.
Een watersnood treft het rivierengebied, zoals de Bommelerwaard.
Aartshertogin Maria Elisabeth van Oostenrijk doet haar intrede in de Zuidelijke Nederlanden. Ze verbaast de hoge school van Leuven door op de redevoering van de rector in het latijn te reageren.
Tsaar Peter de Grote (52) sterft. Hij sprak Russisch en…Nederlands.
Het boerendorp Hilversum wordt door brand verwoest.

HET JAAR 1724

De Bergse scherprechter Willem Blom laat Jan Hendriks van Antwerpen ophangen en Wendelmus Jeremias geselen. De ophanging is op het galgenveld aan de Roosendaalsche baan, waar een nieuwe eiken galg is opgericht met daaronder een schavot uit Gastel.
Conform de Staten-Generaal vorig jaar al stelde, wil de gemeente een krachtige resolutie om het bedreigen, kwetsen en slaan van mensen de kop in te drukken.
Pleunis van Deijk wordt de nieuwe ondervorster voor Nieuw Gastel.
De ingelanden verklaren dat de buitengewone omslag door de Staten-Generaal is goedgekeurd en dat de abdij zich beter moet gedragen: niet alleen de vruchten plukken, maar ook de geringe lasten dragen!
In Gastel komt hondsdolheid voor. Ingezetenen moeten daarom hun honden voor 30 dagen vastleggen. Boete van 3 gulden voor wie hond los laat lopen en de hond schiet men af.
Karel Philip Theodoor van Sulzbach (latere markies) wordt in het Markiezenhof geboren.
In Oudenbosch wordt Johan Laats uit Delft alsnog tot burgemeester benoemd, maar hij weigert eerst het ambt omdat er financiële risico’s aan kleven. Kennelijk is de vergoeding niet bijster hoog.
Johann Sebastian Bach componeert de Johannes-Passion.
Maria Elizabeth van Oostenrijk volgt de zich terugtrekkende Eugenius van Savoye op als landvoogd van de Oostelijke Nederlanden.
In Rotterdam wordt een beurs gesticht.

HET JAAR 1723

Pastoor Idesbaldus van Leemputte overlijdt op 28 oktober, hij wordt opgevolgd door Stefanus Aegidii (in de wereld Dominicus Gilles van Westerloo), eerder al kapelaan hier. Daags voor Allerheiligen komt hij aan.
Het Bredase stadsbestuur ziet bij een schouw bij Stoutersgat op de gorzen van de markies een nieuwe krib op de rivier, die zonder vergunning is gelegd.
Er wordt een reglement voor de clapwakers gemaakt. Zij moeten tussen 22 en 5 uur (en tot 3 uur in de zomer) toezicht houden op dieverijen, brand- en straatschenderijen en daarbij de ‘klap’ roeren. Wapens als een houwer, piek, roer of klep zijn geoorloofd. Dronken clapwakers krijgen een boete. Traktement: 60 gulden.
Ook de ondervorsters hebben het druk. Men zegt dat er geen streek in Brabant is, die zo bloot ligt voor misdadigers dan hier. De gijzelkamers in dorpshuizen zitten vaak vol. Openbare geseling, brandmerken en zelfs terechtstelling op de Markt komt voor.
Oppervorster Pieter Coerts schrijft wel een schepenenvergadering uit voor Oud Gastel, niet voor Nieuw Gastel. Zijn salaris wordt even gehalveerd en de polderschepenen willen een eigen vorster.
Het beruchte havenhoofd van Oudenbosch wordt door ing. Maurin negen voet te lang bevonden, afbraak laat nog even op zich wachten.
De Staten-Generaal staan toe dat huiseigenaren in Brabant gewapenderhand optreden tegen dieven, geweldenaars of quaetdoenders.
De benoeming van Cornelius Steenoven tot aartsbisschop van Utrecht is een schisma in de katholieke gemeenschap: voorheen rooms-katholiek is hij nu oudkatholiek.
De Leidse hoogleraar Herman Boerhaave stopt wegens te veel patiënten met zijn dokterspraktijk.
Antonio Vivaldi componeert De Vier Jaargetijden.
Op 90-jarige leeftijd overlijdt in Delft Antoni van Leeuwenhoek, uitvinder van de microscoop.

HET JAAR 1722

Wapenschild en titels van Gerardus Rubens.

Pastoor Gerardus Rubens wordt abt van de Bernardusabdij en moet daarom Gastel verlaten. Hij stelt Stefanus Aegidii aan tot zijn prior.
Pastoor wordt Idesbaldus van Leemputte, geboren te Lier en priester gewijd in 1690. Kapelaan wordt Josephus Snaets.
Kerkmeester Willem van Diepenbeek doet in vergadering Oud en Nieuw Gastel voorstel tot kerkherstel: de toren met afgewaaide stukken, kerkhofmuren en zijbeuken zijn ernstig in verval. Een glasmaker herstelt de vensters. Ruzie abdij met gemeente: wie betaal wat?
De Gastelse molen komt in handen van Adam van Eggermont tegen een pachtsom van 900 gulden. Het ‘mollen’ van de Oudenbossche haven wordt verboden. Dat gebeurt met een trommel voorzien van haken, die over de bodem trekt. Omdat losgewoelde resten de Mark dreigen te verstoppen, komt er een verbod.
Huis aan de Stampersgatse Creecq – voorheen de schuilkerk – wordt doorverkocht van vader Glaudie op zoon Cornelis Mikhoud.
Elf gewelddadige mannen breken in bij Anna Roelen-Kerstens waarbij vrijwel alle bezittingen ontvreemd. Ze doet aangifte bij drossaard Abraham Kip. Later wordt de 24-jarige Jacob Cornelissen uit deze bende in Zevenbergen is opgepakt.
De ondervorster Guilliam Elisgaert laat bij het bewaken van Jan Symonsse in een Hoevense cel diens vrouw binnen. Dat is tegen de orders van de drossaard. De schepenen ergeren zich aan oppervorster Pieter Coerts, die lastig doet over het bijeenroepen van vergaderingen. Hij zegt niks met de heren te maken te hebben en zich zal beklagen bij de markies. Isaak Beuler is weliswaar buitenman, maar mag op proef ondervorster worden mits hij in Gastel gaat wonen.
Anna Maria Proost sterft op 46-jarige leeftijd op het Hof, ze is gehuwd met haar neef jonker Arnoldus Josephus Proost. Ook haar eveneens op Het Hof wonende zus Julia Magdalena overlijdt, haar man Mathias van Cannaard van Hamale is namens de prins van Oranje hoofddrost.
Markiezin Maria Henriette huwt met Johan Christian van Sulzbach. Voor hulde geld voor het markiezenpaar ontbreekt het Gastel volgens schepen Van Diepenbeek aan middelen door de slechte tijden.
Op Paaszondag ontdekt Jacob Roggeveen in de Grote Oceaan Paaseiland. De Britse veldheer John Churchill sterft op 72-jarige leeftijd.
Willem Karel Hendrik Friso van Oranje (11) is al in vier Staten stadhouder.

HET JAAR 1721

Ondervorster Jacob van den Bergh overlijdt. Voor zijn mogelijke opvolger maken de schepenen op aandringen van klagende Gastelaren een nieuw reglement op. Er staat o.a. in dat ondervorsters binnen en buiten het dorp moeten surveilleren, met de sabel op zij, een rotting of pezerik in de hand en hond aan de lijn. Dagelijks moeten ze langs de huizen gaan, zodat mensen gerustgesteld zijn. Bedelaars en vagebonden moeten de gemeente uit en kwade lieden in ‘het gat’ (de cel) gestopt. Loslopend vee moet in de bogt worden opgesloten. De ondervorsters moeten het dorpshuis schoonhouden, de vuren verzorgen en de as wegbrengen.
Drossaard Abraham Kip bemoeit zich met meer zaken dan zijn voorgangers, zo lijkt het. Na de vergeefse poging om de benoeming van katholiek penningmeester Johan van Vlimmeren jr. te verhinderen, bemoeit hij zich met een zaak tegen Davit Zeeus. Hij heeft voor de vierschaar van het gerecht Oud Gastel staan schelden en met zijn vuisten op tafel geslagen. Schepen Van Diepenbeek maant hem tot zwijgen, maar Zeeus tiert nog harder. De gerechtsbode deelt Zeeus mede dat de vierschaar hem pas weer te woord staat als drossaard Kip en de vierschaar genoegdoening hebben gekregen.
Het dorpsbestuur heeft een resolutie waarin staat dat vreemde inboorlingen zich niet meer in Gastel mogen vestigen zonder borg. Aan vreemden onderdak verschaffen mag alleen als ze binnen zes weken borg verschaffen.
De Bredase schrijver Jacob Campo publiceert het schotschrift Den Rotterdamschen Hermus. Middelburger Jacob Roggeveen vaart in opdracht van de West-Indische Compagnie uit om het onbekende Zuidland te zoeken.
Tsaar Peter de Grote neemt de titel ‘Keizer van Rusland’ aan.
Alexander Selkirk, zeeman en model voor het boek Robinon Crusoe, overlijdt op 47-jarige leeftijd.

HET JAAR 1720

Pastoor Paulus Aerts overlijdt op 21 juni 1720. Zijn opvolger is de al eerder ingevallen academicus Gerardus Rubens, geboren te Brussel en tevens landdeken van het district Bergen op Zoom. Deze Rubens stamt uit het befaamde schildergeslacht. Een van zijn voorvaderen is Jan Rubens, die een kind verwekte bij Anna van Saksen, de tweede echtgenote van Willem van Oranje.
De eerwaarde pater Lux is de laatst bekende Minderbroeder, die de risicovolle zielzorg verleent in de Gastelse schuilkerk.
Langzaam kruipen de katholieken uit hun schulp. In Gastel vervullen ze bijvoorbeeld functies in het autonome polderbestuur Heerjansland ook al omdat bemiddelde katholieke ingelanden van Nieuw Gastel over de financiële zaken het laatste woord hebben. Dat begint met de benoeming van de katholieke penningmeester Johan van Vlimmeren jr. onder goedkeuring van de markies. Drossaard Abraham Kip is er fel tegen gekant, want samenwerken met roomsen kan hij moeilijk verkroppen.
Op 30 juni wordt Evert Hendrik Clinge als nieuwe predikant bevestigd. Voorafgaand aan zijn komst spreekt de kerkenraad de hoop uit dat hij nauwkeuriger te werk gaat dan zijn voorganger Van Hout. In een eerste visitatie staat: Gods naem is aengeroepen ende. dewijl men uyt voorgaende visitatie wist. hoe slordig hier was huysgehouden, heeft men van de boeken en oversulks ook van de diaconiereekeningen geen gewag gemaakt in hoop en verwagtinge. dat de volgende predikant, die hier eerlang staat bevestigt te werden, allenthalven nauwkeuriger te werk gaensal.
In het Louvre van Parijs gaan door een brand schilderijen van onder meer Peter Paul Rubens verloren.
De Delftse aardewerkindustrie kampt met fikse concurrentie van Engels, Saksisch en Frans porselein.

HET JAAR 1719

Op 14 december is er een moordaanslag op schoolmeester Willem van Diepenbeek. Op die dag heeft iemand met een vuursteenpistool vanuit het kerkhof op een raam van de school geschoten. Van Diepenbeek krijgt de glasscherven op zijn hoofd. Drossaard Abraham Kip looft een premie van 150 gulden uit voor wie de dader kan aanwijzen.
Eerste vermelding pand Dorpsstraat (55) genaamd Het Hof van Brussel op naam van kastelein Pieter van Reuth, die het doorverkoopt aan Gerardus Moermans voor 900 gulden.
Dominee Hendrik van Hout sterft op 16 oktober. Gedurende zijn hele periode zijn van kerkraadsvergaderingen geen notulen geschreven noch zijn er visitatieverslagen of lidmateninschrijvingen. Zelfs het doopregister is slecht bijgehouden. Op de eerste bijeenkomst na zijn dood is slechts één ouderling.
Gastelaren moeten achterstallige rekeningen voor 6 maart voldoen, anders worden ze in bewaring gesteld.
Johan van Vlimmeren en Cornelis van Gils moeten in opdracht van Nicolaas van der Mey (ontvanger Markiezaat) met Van Bommel de pacht op bieren en wijnen continueren.
Weduwe Van Steen declareert bij de schepenen 64 gulden. De ene helft betaalt Surmont uit geld van de palissades van Oud Gastel en de andere helft betaalt Johan Luijkx uit dezelfde inkomstenbron van Nieuw-Gastel.
Alle ingezeten moeten in het bezit zijn van brandemmers en gesloten lantaarns in plaats van kaars of open lamp. Er komt ook een verbod om op straat te lopen met een brandende pijp.
Beesten uit Fijnaart, Standdaarbuiten en Klundert mogen niet naar Oud- en Nieuw Gastel vervoerd worden in verband met de veepest.
De Engelse schrijver Daniel Defoe brengt Robinson Crusoe uit. Het boek is geïnspireerd door de Schotse zeeman Alexander Selkirk, uit 1707.
Rellen in Gent, Antwerpen en Brussel, waar de dekens onder leiding van Frans Anneessens een beroep doen op oude stedelijke privileges, ze weigeren belasting aan de Oostenrijkse keizer. Anneessens wordt onthoofd.

HET JAAR 1718

Landhuis Het Nachtegaaltje op de kaart. De groene strook is de Oudendijk.

Drossaard jonkheer Adriaan van der Zevender van het Oostkwartier overlijdt. Hij is een kwart eeuw drossaard geweest en de laatste jaren woonachtig op landgoed Het Nachtegaaltje aan de Oudendijk. Eerder woont hij in de Venkelstraat in Oudenbosch, waar veelal de drossaards neerstrijken. Van der Zevender wordt opgevolgd door Mr. Abraham Kip, net als zijn voorganger van gereformeerde huize. Drossaards moesten volgens de plakkaten immers deze religie aanhangig zijn. De man wordt ingehaald in Oudenbosch door ‘het gild van de Bus deses lants’. Hij gaat voortvarend van start, wil meteen orde op zaken stellen en alle documentatie moet meteen op de secretarie gebracht en gecontroleerd worden.
Met het kerkebord (schaal) wordt door collecteurs 214 gulden ontvangen, verder is er nog zuivelgeld, het baarkleed en waslicht zodat de totale inkomsten voor de katholieke schuurkerk op 711 gulden uitkomen. Aan uitgaven is er 250 gulden voor de drossaard, 60 gulden voor de kapelaan, 24 gulden voor de koster, 30 gulden voor prijzen ‘de jonckheit’ van Christelijke lering en 4 gulden voor de zangers op het Ceciliafeest.
Het dakruitertje boven het kruiskoor van de kerk waait er bij stevige storm af: wind en regen komen binnen. Het dak wordt met leien gedicht.
De verplichte dijkverhoging in Noord-Nederland is tegen het zere been van veel boeren en burgers, die in opstand komen en Huis Aduard bestormen. De aanstichters van de opstand worden geëxecuteerd.
De beruchte schurk en bendeleider Jacob ‘Sjako’ Muller wordt in Amsterdam geradbraakt en onthoofd. Zijn executie dient als strafvoorbeeld voor elke gauwdief of moordenaar in ons land. Kwakzalver Nicolaas Tilly mag zijn haarlemmerolie niet meer aan de man brengen.

HET JAAR 1717

Pentekening Harrewijk van de Sint Bernardsabdij van Hemiksem.

Landmeter Willem van Diepenbeek komt in Gastel wonen, waar hij de nieuwe schoolmeester en koster is.
De oude sluis bij ‘t Klein Gat wordt vernieuwd. Opdracht is aanvankelijk een dubbele sluis, maar het blijft bij de ene.
In Gastelse kerkrekeningen staan als buurtschappen: Dorpskwartier, Cuyvesantskwartier, Meir kwartier en Overesselijcx kwartier. Overesselijk wordt nog wisselend geschreven. Eerst heet het Overhesselake, ’t Overesselinck, OverEsselaer, Overijsseldijk, de Vresselek. Komt het van de es (boom) of als in Overijsche (uit het Keltisch)?
Dit jaar is de vroegste vermelding van de woning annex brouwerij Dorpsstraat 9 onder de naam Sint Jacob, in eigendom bij Hendrick Maes.
Gastelse boeren klagen bij de regenten dat voetpaden en het ingezaaide land vaak door paarden of beesten wordt betreden en alzo vernield. De regenten bepalen de boete op 3 gulden. Amsterdammer Jacob Harrewijn maakt gravure van de abdij van St. Bernard te Hemiksem.
Een zware noordwesterstorm teistert in december Noord-Nederland. Ze wordt bekend onder de naam Kerstvloed. In Groningen (2276 slachtoffers), Duitsland en Denemarken verdrinken zo’n 14.000 mensen evenals duizenden stuks vee. het zuiden blijft dit keer ongemoeid. De roep om dijkverzwaring is groot.
Tsaar Peter de Grote is weer in ons land. Hij beklimt onder meer de Utrechtse Domtoren.
De zusters Clarissen moeten Boxtel verlaten en gaan naar Hoogstraten. De orde is gesticht door de Heilige Clara, die omwille van goed weer vanuit traditie een worst aangeboden krijgt.
Als uitvloeisel van de Vrede van Utrecht sluiten de Republiek, Engeland en Frankrijk de Triple Alliantie.

HET JAAR 1716

Schoolmeester Gerardus Verwee overlijdt. Predikant Hendrik van Hout krijgt van de regenten de opdracht een opvolger te vinden. Hij moet daarvoor naar schoolmeester Cornelis de Stichter, die in Rotterdam woont. Deze werkt aanvankelijk niet mee tot een akte is opgesteld dat De Stichting voortaan jaarlijks een bedrag van 150 gulden ontvangt. Intussen is met Willem van Diepenbeek uit Kruisland een goede opvolger gevonden. Hij heeft aldaar een goede naam en ervaring in het onderwijs. De veepest grijpt steeds meer om zich heen.
Stadhouder Moors onderzoekt hoe de Hoevense regenten zich gedragen ten opzichte van de heffing op bier, wijn brandenwijn en slachtgeld. Er komen klachten over het overbrengen van beesten vanuit Oudenbosch en Hoeven – waar de veepest nog erger is – naar Gastel. Deze runderen worden verbeurd verklaard of de veehouder krijgt een boete van 50 hulden per rund, tenzij ze een certificaat kunnen tonen dat iemands beesten niet ziek zijn. Melkvee moet voortaan in de wei of op het gors en niet langer op een erf of boven misputten worden gemolken. Dode koeien moeten direct vijf voet diep in de aarde begraven om verdere besmetting te voorkomen.
Pieter Coerts wordt door de markies van Bergen op Zoom aangesteld tot oppervorster van Oud- en Nieuw Gastel.
Het Gastelse Broederschap der H. Drievuldigheid wordt tot aartsbroederschap verheven. Als aflaatdagen zijn door de bisschop Drievuldigheidszondag, St. Catharina, het octaaf van St. Agnes, Aswoensdag en Witte Donderdag aangewezen.
Cornelius Adriaenssens is de nieuwe abt/prior van de Bernardusabdij.
Plaatsen als Roermond, Swalmen en Weert worden door de Republiek overgedragen aan de Oostenrijkse Nederlanden, een uitvloeisel van de Vrede van Utrecht.
Eugenius van Savoye wordt landvoogd van de Oostenrijkse Nederlanden.
In de Haagse Trêveszaal begint de Tweede Grote Vergadering: een poging staatrechtelijke hervormingen door te voeren.

HET JAAR 1715

Openbare executies komen veelvuldig voor. Op de Markt in Gastel wordt op 30 augustus op het schavot een man ter dood gebracht. Straffen zijn sowieso nooit mals. Wie wordt betrapt op het stelen uit boomgaarden en tuinen staat geseling te wachten. De naam van de dader wordt ter schande aan de pui van het dorpshuis opgehangen.
Eigenaren van boomgaarden mogen wolfsklemmen, voetangels of een wapen gebruiken om dieven te weren.
De Staten Generaal keuren de aanstelling van Anthony Moors tot stadhouder tevens dijkgraaf van Heerjansland goed.
Borgemeester Laurijs van Hooff blijft in gebreke bij terugbetaling aan de regenten. Moors laat Van Hooff wegens verduistering oppakken en gevangen zetten. Ook de ondervorsters Jacobus van den Bergh en Jan van Beeck worden geschorst omdat ze verzuimd hebben een vonnis uit te voeren. Van den Bergh protesteert daar tegen. Stadhouder en schepenen van Gastel besluiten zijn schorsing ongedaan te maken en hem weer in functie aan te stellen.
Jonkheer Jacob Reigersman, die eerder het ambt van drossaard Wouw voor 12.000 gulden koopt als cadeau voor zijn 12-jarige zoon, wordt op de weg van Wouw naar Steenbergen dood geschoten. De dader wordt nooit gevonden.
Franciscus van Stembor, nazaat van het drossaardsgeslacht, overlijdt na een pastoraat van dertig jaar te Schoten.
Op 3 mei is boven Nederland een totale zonsverduistering te zien. De paniek onder de mensen wordt getemperd doordat het bewolkt is.
Na een ongekend lange regeerperiode van 72 jaar sterft zonnekoning Lodewijk XIV. Achterkleinzoon Lodewijk XV bestijgt de Franse troon.
Het Barrièretraktaat wordt gesloten tussen de Republiek en Oostenrijk: in acht steden in Zuidelijke Nederlanden krijgt de Republiek het recht soldaten te legeren.
Daniel Fahrenheit berekent het vries- en kookpunt van water.
Een stormvloed in Noord-Nederland met ook nog eens de veepest erbij, brengt noordelijke boeren aan de rand van afgrond.

HET JAAR 1714

Het schip van Cornelis Joosten vat vlam. Hij heeft recht op een vergoeding van 500 gulden van Oud Gastel, dat wordt uitbetaald door contributie-ontvanger Johan van Vlimmeren.
Gastelaar Willem van Diepenbeek (geboren Kruisland) krijgt toelating bij de Raad van Brabant als landmeter.
De abdij St. Bernard haalt aan tienden in Oud Gastel 2540 gulden op en vanuit Nieuw Gastel komt er liefst 6238 gulden in het kloosterlaatje.
Anna Maria Proost, dochter van Guilliam, trouwt met achterneef Arnoldus Proost van Lichtaard. Ze wonen op het Hof.
Eerste vermelding De Vossehoeve op Kuyvezand als jonkheer Esouw Heuninga van Oistwolt het voor 3000 gulden verkoopt aan Aert Gijsbregtse van Dongen.
Schoolmeester Gerardus Verwee verzuimt volledig les te geven; dat is van 8 tot 11 en van 13 tot 16 uur en dat een heel jaar lang. Ouders nemen er geen genoegen mee en plaatsen hun kinderen op een andere school binnen de jurisdictie. Het brengt hoge kosten met zich mee en voor veel mensen is dat ondoenlijk. Schoolmeester Cornelis de Stichter wordt aangeschreven om orde op zaken te stellen, zodat de school volgens het schoolreglement functioneert. En wel binnen twee weken.
De Engelsman Henry Mill krijgt octrooi op de schrijfmachine.
De Duitse natuurkundige Daniel Fahrenheit ontdekt te Amsterdam de kwikthermometer.
In de nasleep van de Vrede van Utrecht volgen nog de vredesverdragen van Rastatt en Baden. Het gaat over de barrièresteden in de Zuidelijke Nederlanden. Daarmee is de Spaanse Successieoorlog definitief ten einde.

HET JAAR 1713

De Gastelse schepenen besluiten dat de onkosten voor het bevelschrift door Cornelis van Baerle contra Laurijs van Hooff, Johan van Vlimmeren jr. en Jan Cornelisse voor een vergoeding van 400 gulden voor Van Hooff in mindering op diens belasting moet komen. Zulks vanwege het verlies van zijn sloot. Het geld wordt voldaan en als dorpslast beschouwd. Schepen Pieter Voorhouder gaat er voor naar Roosendaal om met Van Baerle een akkoord te bereiken over deze onkosten.
Vijf jaar is Maria Henriëtte de la Tour d’Auvergne pas. Toch wordt ze nu al markiezin van Bergen op Zoom al is de invloed van het Markiezaat lang zo groot niet meer.
De Bernardusabdij krijgt een theologieklas.
De veepest slaat overal in de Republiek en Zuidelijke Nederlanden toe. Ook veel Gastelse boeren gaan ten onder.
Met de Vrede van Utrecht komt een einde aan de Spaanse Successieoorlog. De Zuidelijke Nederlanden, waaronder Gastel – tot nu toe Spaans – wordt toegewezen aan Oostenrijk. Het stadhuis van Utrecht is gekozen omdat men er tamelijk pro-Frans en anti-Oranje is. Daarmee kan de Franse koning Lodewijk XIV instemmen. Zaak is hem zonder veel prestigeverlies te laten capituleren. De onderhandelingen geven het gewest Utrecht een enorme impuls. Het is anderhalf jaar feest geweest in de stad met grote feestmalen en hoofs vertoon. Gouden tijden zijn het voor horeca en vermaaksindustrie.

HET JAAR 1712

Gerardus Rubens, interim-pastoor van Gastel.

Stefanus Aegidii, een kwart eeuw geleden in Westerlo geboren, wordt na zijn studies in Leuven tot priester gewijd en naar het Markiezaat gestuurd als kapelaan voor de parochies Gastel en Oudenbosch. Pastoor Paulus Aerts is ook aangesteld in Kapellen, hij wordt rond deze tijd in Gastel voor het eerst geregeld vervangen door Gerardus Rubens, geboren Brusselaar en in 1693 cisterciënzer monnik geworden. Hij is een neef van de beroemde schilder Paul Rubens.
Guilliam Proost wil niet langer de penningen beheren voor leveranties van palissaden. Hij draagt het over aan de regenten, die Johan Surmond als tussenpersoon aanstellen.
Het traktement van de voorleeskoster en schoolmeester Cornelis de Stichter wordt voortaan eens per jaar in oktober betaald door Johan van Bommel.
De drossaard machtigt Johan van Vlimmeren jr. tot ontvangst van extraordinaire lasten van de Franse contributie. Het gaat om vijftien stuivers per gemet. Mocht de oorlog sneller afgelopen zijn dan vervalt ook de contributie uit Oud- en Nieuw Gastel.
Zoals eerder collega-pater Formentraux wordt ook Apollinaris van Hove in Rucphen beticht van exorcisme.
Acht maanden na zijn verdrinkingsdood wordt Johan Willem Friso bijgezet in de grafkelder van de Friesche Nassaus te Leeuwarden.
Gouda en Utrecht weren Duitse Joden in de steden, omdat ze veroorzakers van vele ziekten zouden zijn.
Met de dood van Abraham Elsevier gaat de Leidse uitgeverij ten onder.
Thomas Newcomen construeert een eerste stoompomp om tinmijnen droog te malen.
Tsaar Peter de Grote vervangt Moskou door Sint-Petersburg als hoofdstad.

HET JAAR 1711

Het verdrenken van Johan Willem Friso, Prins van Oranje en Nassau etc. in t' overvaaren van de Moerdijk den 14 July 1711.

Johan van Vlimmeren verkoopt voor 3725 gulden zijn huis, schuur en plantage aan provisor Cornelis Adriaensen van de abdij. Het is reeds gehuurd door pastoor Paulus Aarts en wordt nu pastorie. De woning voldoet niet, waarop de abdij een nieuwe, ruimere pastorie laat bouwen.
Drossaard Van der Zevender draagt voor de erkenning van recognitie aan Marie-Anne van Aremberg, prinses van Auvergne en weduwe van markies Frans Egon de la Tour d’Auvergne van Bergen op Zoom. In het hele Oostkwartier gaat het om een bedrag van 3600 gulden.
Vreemd volk dat niet in Gastel woont zorgt voor steeds meer overlast. Wie deze figuren in huis neemt, riskeert een boete van 25 gulden.
Bij een plots stormachtige overtocht op 14 juli van Moerdijk naar Strijensas kapseist de veerboot met aan boord Johan Willem Friso, prins van Oranje. Hij keert terug uit Frankrijk en is op weg naar Den Haag voor de langslepende erfeniskwestie rondom Willem III. Hij schuift met koets en al het Hollandsch Diep in en verdrinkt. Acht dagen later ziet een schipper zijn lijk drijven. Een groot verlies voor de Republiek, want Johan Willem Friso toont eerder bij de Slag om Oudenaarde al zijn dapperheid. Anderhalve maand later bevalt zijn weduwe Maria Louise van Hessen van een zoon: Willem Karel Hendrik Friso van Nassau. Hij wordt prompt erfstadhouder.
Joannes van Hesselt wordt dorpsdokter in Oudenbosch.
Het veer over de Dintel doet voor het eerst dienst.
Schepen Johan Luijcx reist naar Raad van State om een vergoeding van 6000 gulden aan gerechtskosten te verhalen.
De Bredase jonkheer Jacob Reigersman koopt voor z’n 12-jarig zoontje voor 12.000 gulden het ambt van drossaard van het Westkwartier van het Bergse Markiezaat. Om vervolgens z’n minderjarige zoon te gaan vervangen.

HET JAAR 1710

De kerkklokken van Alexius Julien, klokkengieter uit Lier.

Uit drie kandidaten benoemt drossaard Adriaan van der Zevender voor Oud Gastel Laurijs van Hooff tot borgemeester. Hij wordt belast met het financieel beheer van het dorp.
Klokkengieter Alexius Julien uit Lier giet in opdracht van de abdij een nieuwe kerkklok (700 kg.) op naam van drossaard Adriaan van der Zevender voor de kerk van Gastel. De vorige klok gaat slechts 20 jaar mee. Een tweede nieuwe klok weegt 1100 kg en is gewijd aan de heilige Bernardus.
Eindelijk na diverse bezoeken aan de Raad van State worden penningen (5820 gulden) betaald aan Pieter Casserijn, die veel werk heeft geleverd aan de versteviging van vesting Bergen op Zoom.
Johan Luijkx int de komende vijf jaar de verpondingen.
De namen van sluizen veranderen in Quakkelaars, Stampersgat, Klein Gat, Bossche Turfhoofd, Overesselijk en Keizers sluis.
Voor het eerst in Gastel is er naast devotie voor St. Laurentius ook voor de heilige Catharina.
Jan Pieters van der Heyden betaalt als eerste Gastelaar 100 gulden aan de kerk als jaargetijde voor zijn overleden vrouw. Zij wordt rond haar sterfdag voortaan vernoemd uit het ‘zielboek’.
Hermanus Godefridus de Pottere (43) overlijdt op Slot Grimhuijsen, hij wordt bijgezet in de grafkelder van de kerk naast zijn vrouw Petronella van Severdonck.
Markies François Egon de la Tour d’Auvergne sterft reeds op 35-jarige leeftijd. Hij is gehuwd met Marie-Anne van Aremberg. Hun enige kind is dan pas twee jaar oud. De markiezen vertrouwen hun belangen steeds vaker toe aan de Raad- en Rekenkamer.
Nederlandse kolonisten verlaten voorgoed het eiland Mauritius, dat 112 jaar eerder is ontdekt door Wybrand van Warwijck en vernoemd naar stadhouder Maurits.
Engeland en keizer Jozef I gaan akkoord met nieuwe vredesbesprekingen in Geertruidenberg tussen Frankrijk en de Republiek. Willem Buys en Bruno van der Dussen onderhandelen namens de bondgenoten met twee Franse gezanten. Het overleg mislukt omdat Lodewijk XIV weigert zijn kleinzoon Filips V te dwingen Spanje te ontruimen.

HET JAAR 1709

Dat het werk van de klopjes niet zonder gevaar was, blijkt als twee nieuwe ‘zusters’ Lijsbet Adriaenssen en Catharina Meesters een boete van 50 en 100 gulden wegens het houden van ongeoorloofde paepse bijscholen. De boete komt van drossaard Adriaan van der Zevender, die zegt dat de vrouwen handelen in strijd met het schoolreglement van 1655. Klopjes zorgen er in het geheim ook voor dat katholieken weten waar en wanneer kinderen gedoopt worden of huwelijken worden voltrokken.
Die bijscholen zorgen er in elk geval voor dat katholieke kinderen nog enigszins naar school gaan. Protestants onderwijs volgen ze nauwelijks.
Na het overlijden van Amandus Mintaart wordt Michael de Weeide de nieuwe kapelaan.
Opnieuw moeten drossaard Van der Zevender en schepenen Johan de Pottere en Hendrick Mouw naar Raad van State Den Haag, ditmaal om van ene Van Naerssen een verschuldigd bedrag te ontvangen. Hoewel die beweert een deel te hebben terug betaald, is eind van het jaar nog niets betaald.
De 38-jarige Isabella de Pottere, echtgenote van Marinus Biersteekers, overlijdt en wordt bijgezet in de grafkelder in de kerk.
Jan Parspani houdt de afwatering vanaf de Grote Weel tegen, waardoor sloten als de Running langs landerijen als Koppenbergh en Langenbergh niet doorstromen. Op straffe van een boete moet Parspani de zaak binnen 8 dagen oplossen.
In januari breekt in heel Europa een van de koudste winters sinds mensenheugenis uit. Veel vee sterft, reizigers vriezen dood, graan en fruitbomen gaan verloren. In Frankrijk alleen al 600.000 doden door de honger. Gevolg is wel: grote winsten in de graanhandel van de Republiek.
En dan is er nog de oorlog met een bloedige Slag bij Malplaquet in Noord-Frankrijk. De oorlogsmoeheid is groot. In het geheim komen vredesbesprekingen tussen de Republiek en Frankrijk in Strijensas op gang. Het wordt verlegd naar ’s-Gravenhage maar mislukt.
Na vier jaar op een onbewoond eiland voor de kust van Chili wordt de Schotse zeeman Alexander Selkirk opgepikt door een Brits kaperschip.
Johan Willem Friso huwt Maria-Louise van Hessen.
De Italiaanse parfumeur Johann Farina vindt Eau de Cologne uit.

HET JAAR 1708

Slag bij Oudenaarde, waar ook Gastelaren de tol voor betalen, maar waar de Fransen wel worden terug geslagen.

Het dorpsbestuur int de landpachten van gronden, die oorspronkelijk aan de kerk toebehoren, zo blijkt uit een rekening van ‘Inkomen van de Kercke van Oudt Gastel voor Geerardus Verwee, kerckmeester’.
In de Spaanse Successieoorlog is de Slag bij Oudenaarde een belangrijke. De geallieerden onder leiding van de Engelse hertog John Churchill en de landvoogd van de zuidelijke Nederlanden Eugenius van Savoye verslaan het Franse leger van Lodewijk XIV. Vervolgens wordt Rijsel veroverd. Er sneuvelen 3000 Engels/Nederlandse en 15000 Franse soldaten, maar beslissend is de slag nog niet. Brugge en Gent worden wel heroverd, zodat alleen Namen en Henegouwen nog in Frans/Spaanse handen blijft.
In september volgt nog de Slag bij Wijnendale, waar op twee uur tijd 4000 Franse officieren sneuvelen. De Zonnekoning begint wel hier en daar vredesonderhandelingen, nog zonder resultaat. De Zuidelijke Nederlanden is wel al decennialang het slagveld van Europa en daar betalen ook Gastelaren, gezien de oneindige leveranties, een zware tol voor. Het verlangen naar vrede en veiligheid is groot.
Na Friesland erkent ook Groningen Johan Willem Friso als stadhouder.
Hardenberg brandt af door de weduwe Aaltje Kraak. Bij het zoeken naar garen laat ze een kandelaar vallen. Alle honderd houten huizen in het dorp zijn verwoest, er vallen geen slachtoffers. Heel Nederland zamelt geld in, zodat iedereen weer een eigen huis krijgt.
Sebastian Artois wordt meesterbrouwer in Leuven van het biermerk Stella Artois.
Johann Sebastian Bach wordt organist van Weimar en componeert zijn eerste orgelwerken.
De decembermaand is zacht en regenachtig, de voorbode voor een kalme winter…

HET JAAR 1707

Een klopje of kwezel. Gastel heeft zulke ‘geestelijke maagden’ als hulp voor de schuilkerk.

Een gezamenlijk besluit van de besturen Oud en Nieuw Gastel om voortaan de eerste dinsdag van de maand politie-dag te houden om alle lopende zaken te bespreken.
De kerkwijn is duur geworden, derhalve betalen de kerkmeesters minder geld (recognitie) aan de drossaard.
Catharina Domen wordt in de schuilkerk als ‘klopje’ aangenomen: zij levert kaarsen en wierook en houdt de kerk schoon.
Francois Otgens, woonachtig in de Vossestraat, wordt schepen van Oudenbosch. Borgemeester van Nieuw-Gastel is dan Hendrick Mouw, in Oud Gastel is dat Johan van Vlimmeren jr. Zij ontvangen gedurende de oorlog een ‘Franse contributie’, waar ze ook weer crediteuren mee moeten betalen. Drossaard Van der Zevender en schepenen Johan de Pottere en Hendrick Mouw wordt gevraagd bij de Raad van State in Den Haag te bepleiten dat aannemer Pieter Casserijn 2500 gulden betaald krijgt. Hij heeft veel werk verricht aan de vesting Bergen op Zoom, waarvoor Gastel paarden, karren en manschappen geleverd heeft. Tot dan heeft het dorp slechts 222 gulden ontvangen.
Oomzegger van wijlen pastoor Hesselius, Reinier van Hesselt, procureur Oudenbosch en deurwaarder Raad van Brabant overlijdt. Hij behoort tot de rijkste mensen van de streek. Gedeserteerde soldaten zwerven overal in ons gebied rond tijdens de Spaanse Successieoorlog. Zo is er een groep Poolse en Russische lieden, die de Moscovieten genoemd worden. Daar sluiten Brabanders als Willem Willemse van Slingeland en Gerrit Boercken zich bij aan. Zij persen mensen af en plunderen herbergen, zoals De Posthoorn in Rucphen. In juni wordt het duo gearresteerd, ter dood veroordeeld en op de Grote Markt van Breda opgehangen.
Johan Willem Friso, prins van Nassau wordt twintig en daarmee stadhouder Friesland en kapitein-generaal van het Staatse Leger. Tot de Raad van State wordt hij echter niet toegelaten.
Door de Acts of Union worden Engeland en Schotland verenigd in het koninkrijk Groot-Brittannië.

HET JAAR 1706

Exorcisme in de 18e eeuw, iets waar pater Formentraux zich mee bezighield.

Vanwege de dreigende oorlogssituatie is eerder het secretariaat van Oud en Nieuw Gastel naar het veiliger Klundert overgebracht. Hoewel de Spaanse Successieoorlog nog in alle hevigheid woedt worden de stukken wel terug gehaald naar het dorpshuis in Oud Gastel. Secretaris Van der Moer, schepen Cleijn en gemeenteman Geert Willem Boers zijn gemachtigd alles terug te halen. De ramen van het dorpshuis op de Markt worden wel geblindeerd en overal komen sloten en grendels op. Iedere dinsdag is er voortaan politiedag. Regenten zijn verplicht om negen uur aanwezig te zijn op straffe van twee Reijns gulden. Een regent die naar Oudenbosch moet om Gastelse belangen te regelen, krijgt voortaan maximaal 1 gulden vergoeding.
Abt Antonius Spanoghe van St. Bernard overlijdt. De monniken kiezen voorlopig geen nieuwe abt om niet het risico te lopen dat de Staten van Brabant hem zullen weigeren. Petrus Pierssens is later toch de nieuwe abt en prior van de Bernardusabdij.
Op het feest van Sint Laurens kan voor het eerst een volle aflaat verdiend worden.
Hoewel verbannen, duikt Formentraux toch weer op in Steenbergen, waar hij zich bezig houdt met exorcisme, waarbij hij geld uit de zakken van gezinnen klopt. De Antwerpse bisschop Cools legt hem een strikt verbod op het ‘menschen bedriegen en hun wijs maakende dat sij betoovert sijn.’ Dan verdwijnt de pater definitief uit ons gebied. In december sterft bisschop Reginald Cools op 90-jarige leeftijd.
In de oorlog brengen Engeland en Nederland de Fransen een zware slag toe bij de Slag bij Ramillies, een Waals-Brabants plaatsje. Het leger stond onder leiding van hertog John Churchill. Lodewijk XIV wordt gedwongen zijn troepen terug te trekken uit de Spaanse Nederlanden. Dendermonde wordt door de Engelsen echter wel in puin geschoten.
In Rolde wordt een hunebed gevonden.

HET JAAR 1705

De parochie van Gastel verzoekt de abt van de Bernardusabdij te bevorderen geen kerkdiensten meer in Stampersgat te laten houden, anders is de recognitie voor de drossaard niet meer op te brengen. De kerkinkomsten zijn al met 200 gulden verminderd. Karmeliet Formentraux is echter nog steeds in de buurt en weet zich bovendien gesteund door Reginald Cools, bisschop van Antwerpen. Er dient een rechtszaak voor de schepenen van Nieuw-Gastel over verschuldigde huishuur van de pater aan Glaudie Michault (Mikhoud) te Stampersgat. Een bedrag van 116 florijnen. Michault maakt een inventaris op van door de pater achtergelaten goederen: een knielbank, een kist en lessenaar met boeken. Een andere lessenaar hoort oud-borgemeester Geert Laureys Everden van Nieuw Gastel toe. Via Steenbergen vestigt Formentraux zich in Heerle, waar geen pastoor meer is. De Gastelse gerechtsbode vraagt zijn Wouwse collega om de Karmeliet voor het gerecht te dagen, maar Formentraux antwoordt dat Michault degenen moet aanspreken, die de huurovereenkomst zijn aangegaan. Er wordt beslag gelegd op de achtergebleven goederen en op 29 september wordt Formentraux ook uit Heerle verbannen en definitief uit de zielzorg verwijderd.
De markies van Bergen besluit de salarissen van pastoors te Rucphen en Standdaarbuiten in te trekken.
Ludovicus Augustus de Pottere, geleerde Minderbroeder overlijdt.
Na een heerschappij van een halve eeuw sterft de Rooms-Duitse keizer Leopold I. Zoon Joseph I volgt hem op.
De Spaanse successieoorlog duurt voort. Vanuit de Moezel vallen de geallieerde troepen Frankrijk binnen, de aanval mislukt en omgekeerd maken de Fransen zich op voor het Beleg van Luik. Zeevaarder Jacob Weyland ontdekt de Goudvinkbaai van Nieuw-Guinea.
Meteoroloog Nicolaus Cruquius begint in Delft driemaal daags weermetingen op temperatuur, luchtdruk en neerslag.
De Brit Thomas Newcomen bouwt de eerste stoommachine.
In Gelre houden de rellen tussen Oude en Nieuwe Plooi aan; in Nijmegen wordt oud-burgemeester Willem Roukens zonder pardon onthoofd.

HET JAAR 1704

Regenten en drossaard Van der Zevender ontvangen octrooi om tot betaling over te gaan van de voerlui, karren en paarden, die in Slag bij Ekeren zijn gebleven.
De collectanten Prinsland en de polders halen minder op bij een huis-aan-huiscollecte. Enerzijds uit onvrede over de hoge stoolrechten, opgestreken door de Gastelse pastoor. Anderzijds door de komst van de charismatische Karmeliet Formentraux op Stampersgat, die veel gelovigen trekt en daarmee inkomsten uit Prinsland en Gastel wegneemt. Na Pinksteren zouden tien inwoners van Ruigenhil na ‘Stampersgats kerkbezoek’ bij terugkeer zelfs gevangen genomen zijn.
Op 8 september wordt de pater door gerechtsbode Hans Hermen Coerts en ondervorster Jan van Beeck op heterdaad betrapt bij het opdragen van een Mis: 600 gulden boete en verbanning naar Fijnaart, de beter gestelde kerkgangers Hendrick Valcken, Anthony van Gils, Jan de Laat en Jan Muysers – allen Prinslanders – moeten 25-60 gulden boete betalen en raken ‘het opperste kleed’ kwijt.
De Gastelse kerkmannen en neringdoenden manen de drossaard tot actie. Drossaard Adriaan van Zevender waarschuwt Formentraux dat hij handelt in strijd met de plakkaten. Nu hij dat in de wind slaat, rest niets anders dan de man te dagvaarden. Het vonnis luidt: ‘te moeten vertrecken uyt desen lande sonderdaer weder in te mogen comen, op poene van ten eeuwigen dage uytdesen lande gebannen te worden’. Formentraux moet de zielzorg in Stampersgat verlaten. In Steenbergen wordt gevreesd dat hij daar zijn diensten voortzet, maar dat wordt door de pater tegenover deken Pepels ontkent.
Brusselaar Petrus Meganck vervaardigt in opdracht van abdij en gemeente een nieuw uurwerk voor de Spaanse kerk en graveert er ‘Fecit 1704’ in.
Karmeliet Apollinaris van Hove – eerder met Formentraux in Stampersgat actief – wordt assistent-priester in Rucphen.
Landdeken en pastoor van Oudenbosch Eugenius Rubens, overlijdt.
Militair en vestingbouwer Menno van Coehoorn sterft in Den Haag aan een beroerte. Zijn grootste vestingwerk Bergen op Zoom is nog niet klaar, maar wordt voortgezet door zestig door hem aangestelde militaire ingenieurs.
Op de Veluwe en in Middelburg heerst chaos tussen oude regenten en de Nieuwe Plooi (overige burgerij).

HET JAAR 1703

Het oorlogsgeweld is door de Spaanse Successieoorlog weer dichtbij Gastel. Het Nederlandse leger tracht Antwerpen te veroveren op de Fransen. In de Slag bij Ekeren omsingelen de Fransen de Staatse troepen, die ternauwernood weten te ontsnappen.
Het arme Gastel ligt intussen haast letterlijk tussen twee vuren. Enerzijds is er een door drossaard Van der Zevender en jonker Guilliam Proost ondertekende brief waarin opnieuw vestingversterking voor Bergen wordt geëist. Het gaat om een enorme order van 17820 gulden op naam van advocaat Lionard van Naerssen. Ondoenlijk om in één keer aan te voldoen.
Anderzijds komen er orders van de Franse koning Lodewijk XIV om het Franse leger in St-Job-in-‘t-Goor rond 13 juli te versterken met 36 pioniers uit Oud Gastel en 46 uit Nieuw Gastel. Zij moeten voorzien zijn van provisie en levensmiddelen voor minstens zes dagen en ook bijlen en schoppen meebrengen. Zo niet volgen er militaire straffen. De schepenen besluiten onmiddellijk de eisen in te willigen.
En dan is er nog de omslag: wederom 18 stuivers per gemet. Dat alles wordt gezien als Spaanse en Franse contributie.
Borgemeester van Nieuw-Gastel is rond deze tijd Geert Laureys Everden. Een borgemeester beheert de dorpsfinanciën.
Adriaan Hendricx schenkt 50 gulden voor jaargetijde overleden dierbare voor periode van 50 jaar. Rechtszaak tussen bierpachter Dirk Huijbrechtsse en de Gastelse brouwer Christoffel Meesters over de juiste hoeveelheid bier en wijn bij de brouwer aanwezig.
Verwoestende decemberstorm brengt zware schade: veel schipbreuk op de Noordzee en in onze streek tal van dijkdoorbraken, afgewaaide dakpannen en een enorme zoutnevel landinwaarts tot aan Gastel toe.
Johanna van Steenhuis (77) overlijdt in slot Grimhuijsen, zij wordt in de grafkelder in de kerk bijgezet. Oproer in steden in Overijssel en Gelre waar een volksbeweging de macht grijpt en oude regenten afzet. In Amersfoort worden twee coupplegers onthoofd.
Tsaar Peter de Grote sticht Sint Petersburg.

HET JAAR 1702

Koning/stadhouder Willem III valt bij een rijtoer in Hampton Court van z’n paard en bezwijkt een paar weken later aan z’n verwondingen.

Begin van de Spaanse Successie-oorlog: oorlog van de Grote Alliantie tegen Frankrijk en Spaanse Rijk om te voorkomen dat zonnekoning Lodewijk XIV over beide rijken gaat regeren. Ons gebied wordt toevluchtsoord van gedeserteerde soldaten en haveloze lieden. Ook markies François Egon de la Tour d’Auvergne deserteert uit het Franse leger.
Wel komt vanuit gouverneur De Noyelle van Bergen de herhaalde oproep aan de ingelanden van Gastel om zo snel mogelijk met karren de palissaden en facijnen (matten van takkenbossen) te leveren ter fortificatie van de stad. Zo niet dan volgt brandschatting (het betalen van een hoog bedrag om te voorkomen dat het dorp geplunderd of in brand gestoken wordt).
Op 1 januari overlijdt Petronella Maria van Severdonck (38), echtgenote van Hendrikus Godefridus de Pottere. Zij wordt bijgezet in de grafkelder van de ‘voorname’ familie De Pottere, die nabij het koor is. Kort daarna sterft Johanna Antonia de Pottere, die ook onder de Gastelse kerkvloer begraven wordt.
De omslag (grondbelasting) voor Gastel wordt bepaald op acht stuivers per gemet. Huurders van grond betalen vier stuivers. Naast landerijen, weiden en bossen tellen ook de dijken en gorzen hierin mee.
Op Tholen richt het volk zich tegen inhalige belastingbetalers en corrupte regenten. Daarbij vallen doden.
Koning Willem III (52) maakt een ongelukkige val van zijn paard en breekt z’n sleutelbeen. Hij bezwijkt op 8 maart in Londen aan zijn verwondingen. Er is geen nageslacht. Zijn schoonzus Anna wordt koningin van Engeland. Een tweede stadhouderloos tijdperk volgt, al is de Friese stadhouder Johan Willem Friso wel aangewezen als enig erfgenaam.
Admiraal Philips van Almonde kaapt samen met de Engelsen bij de Slag om Vigo wederom een zilvervloot.
In Engeland verschijnt de eerste krant: The Daily Courant.

HET JAAR 1701

De Bergse markies Frans Egon de la Tour d’Auvergne wordt ingehuldigd.

Met de dood van koning Karel II zonder erfopvolging breekt de Spaanse Successieoorlog uit. Franse troepen van Lodewijk XIV veroveren de Spaanse Nederlanden.
De nieuwe oorlogsdreiging noopt vestingsteden als Bergen op Zoom zich zo spoedig mogelijk te versterken. Ter fortificatie van Bergen moeten dorpen als Gastel leveranties doen. Dat schrijft Hofbewoner en heer van Meersel Guilliam Proost aan de schepenen van Gastel. Het gaat om 6000 busselen (aan te leveren door D. Cleijn en Matthijs van Hulten), 18.000 staken en enkele palissades. De Bergse gouverneur Grave de Moyel constateert dat regelmatig halflege karren geleverd worden. Hij vaardigt boetes uit voor dorpsbewoners, die weigeren te leveren. Twee derde van de boete is voor de officier, een derde voor de armen van Gastel.
Vestingbouwer Menno van Coehoorn begint met aanleg van de Zuiderwaterlinie.
Niet de gemeente, maar het waterschap betaalt een deel van het huldegeld voor prins Frans Egon de la Tour d’Auvergne, sinds 1698 de Bergse markies. Het maakt weinig verschil, want de ingelanden hebben vaak ook veel invloed op het dorpsbestuur; drossaard Van der Zevender is bijvoorbeeld ook dijkgraaf. Wel blijven de dorpsbesturen van Oud Gastel en Nieuw Gastel apart (maar in hetzelfde dorpshuis) vergaderen, zelfs als het om dezelfde onderwerpen gaat.
Bij de uitvaart van Pieternella Maria van Zeverdoncq koopt ene Mayken de witte kaarsen voor naast de baar aan. Uitvaarten zijn door de armoede zeer sober. De kerk heeft een baar en baarkleed ter beschikking, waar enkel de beter gesitueerden gebruik van maken. Van de eindjes kaars worden nieuwe gemaakt. Witte zijn duurder dan gele.
Jacobus II, de laatste katholieke koning van Engeland en schoonvader van Willem III sterft aan een hersenbloeding in Franse ballingschap.

terug naar het begin van de pagina

De Zeventiende Eeuw

Recente reacties

Archieven

Categorieën

Meta

sidebar menu