Lezing ‘Vechten voor de Paus: Nederlandse Zoeaven in Italië’ op 22 november 2018

De Heemkundekring had de heer Wolfs gevraagd om na de Algemene Ledenvergadering een lezing over de Italiaanse eenwording  en de Nederlandse Zoeaven in Italië te houden.

Als (gepensioneerd) leraar geschiedenis havo-vwo en vrijwilliger bij het Nederlands Zoeavenmuseum in Oudenbosch is de heer Wolfs zich gaan verdiepen in de geschiedenis van de pauselijke Zoeaven en de voorwerpen en documenten die in het museum worden geëxposeerd. In zijn verhaal ging hij in op de Italiaanse eenwording want Italië was destijds allesbehalve een eenheid. In 1861 werd het Koninkrijk Italië uitgeroepen. Rome werd gekozen als nieuwe hoofdstad ondanks dat het op dat moment nog onderdeel vormde van de Pauselijke staat. Een conflict tussen het jonge Italië en paus Pius IX was daarmee onvermijdelijk. In reactie hierop trokken duizenden katholieken naar Rome om de Pauselijke soevereiniteit te beschermen.

De eerste vrijwilligers in het Pauselijk leger waren veteranen van het Franse Noord-Afrika korps. Oorspronkelijk werden deze hulptroepen gerekruteerd van de Berber stam Zouaoua. De soldaten kregen al snel een reputatie als geduchte tegenstanders. Zodoende werd de naam zouaaf een eretitel voor dit korps.

Tussen 1861-1866 vochten de Zoeaven in de frontlinies voornamelijk tegen de soldaten van de beroemde Giuseppe Garibaldi (1807-1882). Een gecombineerd leger van Fransen en Zoeaven brachten Garibaldi’s soldaten een zware nederlaag toe tijdens de Slag bij Mentana.

Garibaldi speelde een centrale rol in de Italiaanse eenwording, de Risorgimento. Hij was een revolutionair en streed voor de vrijheid en eenwording van Italië. 

Niettegenstaande de hulp van de Franse keizer Napoleon III (een neef van Napoleon Bona-parte) en de Zoeaven, viel op 20 september 1870 Rome na verschillende aanvallen van het Italiaanse leger. Mede oorzaak was het wegroepen van de Franse troepen als gevolg van de Frans-Duitse oorlog. De Zoeaven en de Zwitserse garde konden geen weerstand bieden aan het Italiaanse leger.

Vittorio Emanuele werd de eerste koning van Italië en de paus verloor zijn wereldlijke macht. Eerst met de ratificatie van het Verdrag van Lateranen in 1929 tijdens het bewind van Mussolini werd het conflict tussen de pausen en Italië definitief beslecht.

De overgebleven Zoeaven werden gevangen genomen en uiteindelijk huiswaarts gestuurd. Van de Nederlandse Zoeaven raakten velen van hen na aankomst echter hun staatsburgerschap kwijt. De Nederlandse regering oordeelde namelijk dat zij hadden gediend in een vreemde krijgsdienst. In tegenstelling tot de reactie van de overheid werden de Nederlandse Zoeaven als helden ontvangen door de katholieke gemeenschap.

Het werd allesbehalve een droog verhaal: anekdotes en beeldmateriaal zorgden er voor dat het verhaal over de Zoeaven ook in 2018 nog boeiend was.