De Vijftiende Eeuw

Klik en ga naar het begin van de vijftiende eeuw:

Of ga verder naar de zestiende eeuw:

HET JAAR 1500

Op dit schilderij wordt feestelijk afscheid genomen van de Middeleeuwen.

Eeuwwisseling. Latere geschiedschrijvers beschouwen het jaar ook als het einde van de Middeleeuwen en het begin van de Nieuwe Tijd.
De abdij van St. Bernard sluit een akkoord met Han van Horne bisschop van Luik over de bediening van de parochiekerken van zijn bisdom.
Antonius van Glymes wordt als zevende kind van Jan III en Adriana geboren in het kasteel van Wouw, later volgt hij zijn vader op en wordt in 1533 de eerste markies. Bergen op Zoom is het belangrijkste pottenbakkerscentrum van het land.
Nieuwe vermelding van molen op Kuivezand, mogelijk is er een vernieuwd exemplaar voor in de plaats gekomen, wel op dezelfde molenberg.
Op 24 februari wordt Karel V geboren zoon van aartshertog Filips de Schone en Johanna van Castillië.
Het Amerikaanse continent wordt steeds meer ontdekt: nu Brazilië door Vicente Pinzon en Colombia door Ojeda. Een eerste wereldkaart met Europa en de Nieuwe Wereld erop wordt getekend door Juan de la Cosa.

HET JAAR 1499

De St. Agathakerk van Oudenbosch - hier met leien dak - heeft in 1499 nog altijd een rieten dak.

De eerder deze eeuw gebouwde Agathakerk van Oudenbosch heeft nog altijd een rieten dak, uitzonderlijk voor een gebedshuis. Maar het risico van brand is uiteraard groot.
Curaçao wordt ontdekt door de Spaanse ontdekkingsreizigers Vespucci en Ojeda. Het is ook Amerigo Vespucci die de woorden Mundus Novus (De Nieuwe Wereld) hanteert voor het deel van de wereld dat vanaf 1492 ontdekt wordt. Vespucci gebruikt het in brieven om aan te geven dat Columbus niet Azië bereikt had, maar een geheel nieuw deel van de wereld. Dat dringt zo aan het eind van de 15e eeuw uiteraard nog niet door tot de eenvoudige Gastelaar voor wie het leven overzichtelijk blijft.
De zoveelste stadsbrand: nu is Monnickendam voor 80 procent in vlammen opgegaan.

HET JAAR 1498

Leegloop van steden en dorpen nu zoutwinning voorbij is.

De leegloop van onze streek nadat de zoutwinning is gestopt is duidelijk. Steenbergen bijvoorbeeld telt rond 1440 nog 1800 inwoners, waarvan er nu nog maar 580 over zijn.
Abt Martinus Blijleven van de Bernardusabdij overlijdt. Zijn opvolger in Hemiksem heet Romuldus van Eppeghem.
Philips van Glymes wordt als zesde kind van Jan III en Adriana geboren, allen komen op kasteel Wouw ter wereld. Het Wouwse schuttersgilde assisteert daarbij en Filips de Schone houdt de telg ten doop.
Ontdekkingsreizigers zijn voortdurend op weg: Columbus voor derde keer naar de west waarbij hij de kust van Zuid-Amerika bereikt, Vasco da Gama om Afrika heen en de kust van India bereikt. Maximiliaan van Oostenrijk stelt een hofkapel in, het begin van de Wiener Sängerknaben.

HET JAAR 1497

Jan III van Glymes zet de plannen van zijn vader voort zoals de uitbreiding van het hof van Bergen op Zoom en de Sint Gertrudiskerk. Dit jaar komen de karakteristieke kerktorentjes af. Mogelijk zet hij ook aan tot de bouw van een grotere kerk in groeiend Gastel. Anderzijds heeft Jan III minder voeling met zijn onderdanen dan zijn vader. Hij richt zich op grotere politiek en woont daarom geregeld in Mechelen of Brussel.
Oudenbosschenaren klagen bij Jan III over de stad Dordrecht dat haar bijdrage voor een veerhoofd niet betaald.
Abt Martinus Blijleven krijgt in Rome de rechten van ‘mitra’ (mijter) toegekend.
Op vastenavond worden voor het eerst in Europese steden zogeheten ‘vreugdevuren van vrijheden’ ontstoken. Het gaat om het verbranden van voorwerpen die aanzetten tot ijdelheid, een hoofdzonde in de katholieke kerk.
Twee Zuid-Nederlandse componisten, Johannes Ockegem en Johannes Martini, overlijden. Ze hebben goede banden met Jacob Obrecht, die 17 jaar eerder in Gastel zijn eerste Mis doet.

HET JAAR 1496

Dubbele stuiver van Filips de Schone, wettig betaalmiddel eind 15e eeuw.

Rechten en plichten van de schepenbank en de bank van de abdij St. Bernard worden nader geregeld. Topgevel van het Hof van Bergen is – 11 jaar na begin van de bouw – klaar.
Bergen op Zoom, hoofdstad van de Heerlijkheid, telt 1709 huizen.
Coppen Bertels vaart weer duizenden ijsselstenen tot in de haven van Roosendaal. Ondanks de haven groeit Roosendaal verhoudingsgewijs niet echt.
Landsheer Filips de Schone huwt in Lier met Johanna van Castillië. Daarna vertrekt hij naar Spanje maar niet vooraleer hij Engelbrecht van Nassau tot stadhouder der Nederlanden heeft benoemd. Hij brengt ook een eigen munteenheid uit: de Filippusgulden en dubbele stuivers.
In Delft is de Nieuwe Kerk – later belangrijk voor de Oranjes – voltooid. Een halve eeuw was David van Bourgondië, bastaardzoon van Filips de Goede, bisschop van Utrecht. Nu overlijdt hij, op 68-jarige leeftijd.

HET JAAR 1495

Aartsherstog Filips de Schone bezoekt kasteel van Wouw.

Jan III van Glymes ontvangt op kasteel Wouw aartshertog Filips de Schone, waarbij hij de laatste de versterkingen rondom de burcht inspecteert.
IJsselstenen komen met duizenden tegelijk per schip naar Roosendaal, daar met vrouwenhanden gelost en vervolgens met paard en kar naar Wouw voor het kasteel. Eén van de binnenschippers is Coppen Bertels uit Gastel. Hij vaart met een zogeheten Roosendaalsche playte.
Erasmus schrijft in het kasteel van Halsteren of Borgvliet zijn boek Liber Antibarbari over de verhouding tussen profane literatuur en christelijke vroomheid.
Hendrik van Bergen, zoon van Jan metten Lippen en aartsbisschop van Kamerijk, stuurt Erasmus naar Parijs om theologie te studeren.

HET JAAR 1494

Liefst 67 jaar is hij heer van Bergen (eigenlijk nog tien jaar langer) geweest, maar nu overlijdt Jan II ‘Metten Lippen’ van Glymes op 87-jarige leeftijd. Zijn uitvaart is groots, de hele stad loopt uit en aan de armen worden 2000 broden uitgedeeld. Dertig dagen lang luiden de klokken. Jan wordt opgevolgd door zoon Jan III van Glymes, het zesde van 13 kinderen uit vaders huwelijk met Margaretha van Saint-Simon. Zijn broer Hendrik is bisschop van Kamerijk.
Claas van Etten beweert een schepenbrief te hebben waarin de aankoop van gronden op de gorzen van Gastel wordt goedgekeurd.
Desiderius Erasmus ontmoet in Lepelstraat Jacobus Battus, rector van de Bergse stadsschool. Ze worden vrienden.
Filips de Schone, zoon van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië wordt meerderjarig en landsheer van de Nederlanden, te Mechelen doet hij zijn Blijde Intrede.

HET JAAR 1493

In de Antwerpse regesten staat rentmeester Andries van Duysbosch vermeld, die met de Hoevense broers Jacope en Janne Spronck in de ‘Corentiende van Ghestele godshuys en moelen’ een grondtransactie aangaat.
Hendrik, tweede zoon van Jan II van Glymes, verwerft als bisschop van Kamerijk de waardigheid van kanselier van de Orde van het Gulden Vlies en eerste raadsheer van Filips de Schone. Hij streeft ernaar kardinaal te worden. Daartoe neemt hij Erasmus als secretaris in dienst, die het Latijn beheerst als zijn moedertaal.
Na een reis van zeven maanden keert Columbus op 4 maart terug in Lissabon van zijn reis naar het westen. In september vaart hij andermaal uit naar het westen, waarbij hij onder meer Sint Maarten ontdekt.
De Kroniek van Neurenberg, een lijvig boekwerk met voor het eerst kaarten van landen en steden, verschijnt.
Stadsbrand Moskou, de grond die niet herbouwd wordt is voortaan Rode Plein.

HET JAAR 1492

Jan II van Glymes laat publicaties ophangen met voorschriften over het loon van de veerschippers, na klachten over het ‘loon van overvaeren’.
Zoon Jan III van Glymes koopt Woensdrecht bij de heerlijkheid van Bergen erbij. Hij neemt ook bouwmeester Anthonis Keldermans in dienst.
Jacob Obrecht promoveert tot koorleider van OLV-kerk te Antwerpen.
Columbus vertrekt op 3 augustus uit Palos naar de west, rookt als eerste tabak en ontdekt Amerika, maar daar krijgt de Brabantse streek weinig van mee.
Stadsbrand Middelburg.
Kaas- en Broodopstand eindigt met afslachten van honderden boeren te Heemskerk.
Een Franse officier beklimt de Mont Aiguille, wordt gezien als de geboorte van het alpinisme.

HET JAAR 1491

De wereld werd eind 15e eeuw nog als plat beschouwd.

Terwijl stilaan de wereld ontdekt wordt door ontdekkingsreizigers blijft het ‘platte’ wereldje voor de gemiddelde Gastelaar klein. Verder dan de grote stad Bergen op Zoom komen ze vaak niet. En de ontwikkelingen op het platteland gaan lang zo snel niet als in de stad.
Het stadsarchief van Antwerpen heeft over dit jaar enkele verkoopaktes, zoals die van Jan van den Sande Gielissone op die op Gastelse gorzen geheten Spiering aanwas aankoopt van ‘bekende heer Janne heer van Bergen opten Zoom van Glimes te Brecht’. In deze regesten komt dit jaar ook een heer Adriaen Willemss voor, priester en gemachtigde van Soeten weduwe Willem Janssoens en kinderen waarbij het gaat om grond ‘op beemd geheten Spierincxblock te Gastelse tuss sheerenstrate die ten aanwasse waert strect aende oestzijde comende aen sheerenstrate.’
In Rome komt de Heilige Lans aan, waarmee Jezus doorboord zou zijn na zijn kruisiging.
In West-Friesland komen bewoners in opstand: het heet de Kaas- en Broodoorlog. Of de latere Gastelse polders daaraan te herleiden zijn, is onzeker.

HET JAAR 1490

Jan II van Glymes ontvangt op kasteel Borgvliet aartshertog Philips met zijn gevolg, waaronder Albrecht van Saksen en Hendrik van Nassau. Als een der laatste bastaardkinderen van dezelfde Jan metten Lippen wordt Hubrecht van Glymes geboren, latere schout/drossaard van Wouw.
Geschil tussen Marien Reynier Reynaertssdochter en Mergriete Fierijs, weduwe van genoemde Reynier over erfenis wordt voorgelegd aan de Bergse schepenbank. Omdat stukken ontbreken, spreken de schepenen echter geen vonnis uit.
Het is met de Hoekse en Kabeljauwse Twisten nog altijd onrustig in onze streken: bij de Slag bij Moordrecht laten 550 Hoekse mannen het leven, Rotterdam wordt belegerd en in juli is de Slag bij Brouwershaven beslissend: de Twisten eindigen met het overlijden van de zwaar gewonde en gevangen genomen Hoekse leider Frans van Brederode.

HET JAAR 1489

De Hoekse en Kabeljauwse Twisten laaien steeds meer op. Ook in onze streken.

Jan van Glymes, oudste zoon van Jan III van Glymes en Margaretha van Rouveroy wordt geboren, voorbestemd om de vierde generatie Van Glymes als heer van Bergen te worden.
Opstanden in Vlaanderen en Brabant, neergeslagen door stadhouder-generaal Albrecht van Saksen. De Hoeken onder Jan van Naaldwijk nemen Geertruidenberg in. Later is er de Slag op de Lek, waarbij Van Naaldwijk wordt verslagen.
Er dreigt steeds meer oorlog en vernietiging in Brabant. Om pays ende vrede ende om victorie te geerigen tegens onse vianden, beveelt Jan II van Glymes vanaf 16 juli om iedere week op dinsdag en vrijdag processie te houden. Het werkt: 14 augustus is er vrede in Brabant. Tijdelijk dan toch. Glasschilder Rombout Keldermans uit het befaamde bouwmeesters geslacht overlijdt.

HET JAAR 1488

Poorters in de Middeleeuwen bij een veehandelaar.

West-Brabant loopt gevaar onder de voet gelopen te worden door opstandige Vlamingen onder leiding van Philips van Kleef en Jan van Naaldwijk, strijdend tegen Maximiliaan, de vader van aartshertog Filips de Schone.
Op last van Jan metten Lippen wordt de mannelijke stadsbevolking van Bergen vrij straf georganiseerd en gemobiliseerd. Hij krimpt de bewegingsvrijheid der poorters in en versterkt zijn stad.
Het jonge stel Jan III van Glymes en Adriana de Brimeu vestigt zich op kasteel Wouw, dat door Keldermans ook versterkt wordt. Het meest kwetsbaar zijn de bewoners op het platteland, de Gastelaren onder andere.
Jacob Obrecht verblijft een eerste keer in Ferrara. Hij schrijft het motet ‘Mille quingentis’, waarin hij rouwt om de dood van zijn vader Willem Hobrecht, die door Sicilië reist.
Veere wordt door de Brabantse regent Maximiliaan van Oostenrijk tot admiraliteitshaven aangewezen.
Andries Keldermans, bouwmeester van de Grote Kerk te Bergen op Zoom overlijdt op 87-jarige leeftijd.
Ontdekkingsreiziger Bartolomeu Dias rondt Kaap de Goede Hoop.

HET JAAR 1487

Praalgraf met beeltenis van Cimburga van Baden, echtgenote van Engelbrecht van Nassau, stichter van Kruisland.

Engelbrecht II van Nassau bedijkt de polders rondom Kruisland. Aanvankelijk staat de nieuwe nederzetting bekend als Engelsdorp of Engelsberg naar stichter Engelbrecht, maar snel wordt het onder invloed van de sterke verering van Engelbrechts vrouw Cimburga van Baden, van het Heilig Kruis: Kruisland en is het de Kruislandpolder.
De heer van Breda/halfheer van Steenbergen verkoopt de grond aan beleggers. Oorspronkelijk is het dorp geprojecteerd nabij buurtschap Gastelsveer aan de Roosendaalse Vliet, maar stad Steenbergen wenst geen concurrerende haven in de nabijheid. Een perceel wordt gereserveerd om kerkje op te bouwen, op dat kruispunt van wegen ontstaat het dorpsplein en het dorp. De inpoldering door Engelbrecht is ook bedoeld om het losgeld van 84.000 pond voor zijn vrijlating te bekostigen, de heer was namelijk opnieuw gevangen gezet.
Op het menu bij het huwelijk van Jan III van Glymes met Adriana de Brimeu staan zwanen, eenden ganzen, wulpen, speenvarkens, kapoenen, schapen, patrijzen, konijnen, lardeerspek en varkenspootjes.
Koning Maximiliaan van Oostenrijk bezoekt Bergen.
Prins-bisschop Johan van Horne van Luik verheft de vredesartikelen van Sint Jacobus tot wet, een wet die in België nog steeds bestaat.

HET JAAR 1486

Portret keizer Frederik III van Habsburg, die via Brabant naar Den Haag reist.

Pastoor Cornelis van Donck komt niet in Gastel wonen, hij stelt Franciscus Cornelissen Vossen als zijn vervanger/kapelaan ter plaatse aan. De laatste blijft liefst tot 1550 dienen onder de pastoors van Gastel.
Franciscus de Pottere wordt geboren, hij zal zijn laatste jaren op slot Grimhuizen slijten.
Engelbrecht II van Nassau, heer van Breda, wordt gevangen genomen.
Jan II van Glymes beveelt Oudenbosch nog vóór de Bergse Paasmarkt een veerhoofd te bouwen te Nieuwenbosch, zo niet dan heft hij weg- of tolgeld. Keizer Frederik III reist vanuit Antwerpen via het hof van Bergen op Zoom en Oudenbosch (overnachting 20 september) met het veer naar Dordrecht en zo naar Delft en Den Haag.
Stadsbrand Eindhoven: slechts zes huizen blijven gespaard.

HET JAAR 1485

Hof van Bergen, later Markiezenhof geheten.

Jan II van Glymes laat in Bergen op Zoom een stadspaleis bouwen door de geboren Mechelse bouwmeesters Antoon en zoon Rombout Keldermans. Aanvankelijk heet dit het Hof van Bergen, vanaf 1533 het Markiezenhof. De heren van Bergen op Zoom verhuizen van het kasteel van Wouw naar de stad al duurt het nog wel even vooraleer het stadspaleis voltooid is.
Cornelius van Donck wordt in Gastel benoemd tot pastoor. Johannes Judoci vicaris van altaar H. Kruis.
Achteraf wordt dit het vredesjaar genoemd.
Jacob Obrecht wordt vanwege slordig beheer en slechte omgang met koorknapen ontslagen in Kamerijk.
Sint Maartensdijk op Tholen krijgt stadsrechten, maar maakt geen deel uit van de Staten van Zeeland; is daarom smalstad.
Leonardo da Vinci ontwerpt na de parachute nu de boogkatapult.

HET JAAR 1484

Nieuwe bloeitijd in het hof van Bergen op Zoom waar steeds meer huizen, kastelen en kerken gebouwd worden. Knappe bouwmeesters als de Mechelse familie Keldermans zetten zich aan het werk. Havenbuurt van Bergen wordt met vestingwerken omgeven.
Jacob Obrecht is nu zangmeester aan de kathedraal van Kamerijk. Volgens mensen uit zijn omgeving kan hij in één nacht een volledige mis componeren. Hij is technisch sterk en beschikt over een ongekende fantasie en creativiteit. Voor Gastel is Obrecht dan al te groot geworden.
In een zware storm vergaat een groot deel van de handelsvloot van Zierikzee.

HET JAAR 1483

Bisschop Johan van Horne van Luik geeft Gastelse kerkmeesters toestemming.

Gastelse kerkmeesters krijgen verlof van Johan van Horne, bisschop Luik, om enige renten van de kerk te verkopen en zo geld te verwerven voor de afbouw van de toren, waarschijnlijk is ze hoger gemaakt.
Engelbrecht II, graaf van Nassau en de abt van St. Bernard op Schelde sluiten op 2 september een akkoord over de verdeling van de tienden tussen Steenbergen en Wouw.
Abt Martinus Blijleven geeft ook opdracht de gorzen ten zuiden van de Mark te bedijken, daarmee ontstaat de naar hem vernoemde Sint Maartenspolder onder Hoeven. De abt doet dat na een bezoek van de Bergse landmeter en schepen Symon Everdey en enkele Zeeuwse ondernemers aan de abdij. Ook Jan II van Glymes blijft inpolderen zoals de Oude en Nieuwe Landen bij Oudenbosch. En de heer van Breda wijdt zich aan de inpoldering van Niervaart.
Ene Mathijs Henricss uit Oudenbosch verkoopt aan Joost van der Coeveringhen (Bergs eigenaar van een meestoof) een half gemet gelegen in t nieuwe land, waar meekrap op geteeld wordt.
In een geschil tussen Cornelis Claussone en Cornelis Adriaenssone wordt de eerste door de Bergse schepenbank in het ongelijk gesteld, maar hij gaat ‘in hoger beroep’ bij de schepenbank Antwerpen. De Gastelse schepenen moeten wel 14 rijnguldens betalen voor het versturen van de stukken. In een andere zaak tussen Gastelaren Cornelis Joossoen en Adriaen Dickensoen doet Bergse schepenbank uitspraak, maar moet de Gastelse het uitvoeren.
Beleg van Utrecht door Maximiliaan van Oostenrijk.

HET JAAR 1482

Maria van Bourgondië valt van haar paard.

In Luik overlijdt de benedictijnermonnik Adriaan Oudenbosch (Adrianus de Veteribusco), geboren rond 1425 in Oudenbosch. Hij is bij leven kroniekschrijver in het prinsbisdom Luik, waar hij in 1440 toetreedt tot de Sint-Laurentiusabdij. Hij wordt er cantor, bibliothecaris en biechtvader van Guy de Humbercourt, luitenant van Karel de Stoute/stadhouder van Luik. Van zijn hand is een geschiedenis van de Sint Pieterskerk te Incourt en de Sint Jacobskerk van Leuven. Hoofdwerk is een kroniek over de Luikse prins-bisschoppen. Er is weinig van zijn werken over gebleven.
Jan III van Glymes krijgt er alvast de heerlijkheid Wouw bij. Hij woont samen met zijn vrouw Adriana van Brimeu ook op kasteel Wouw. Zijn jongere broer Michiel sneuvelt bij de strijd tussen Lodewijk van Bourbon en Willem van der Marck. Nabij Steenbergen komt de Sinte Ontcommerpolder tot stand. De heilige Ontcommer of Wilgefortis heeft merkwaardigerwijs nooit bestaan. Steenbergen is een pelgrimsoord waar gelovigen de heilige aanroepen om verlost te worden van kommer (en kwel). Zes wonderen worden aan haar toegekend en opgetekend in een mirakelboek.
Maria van Bourgondië, hertogin van Brabant, valt bij een jachtpartij van haar paard en overlijdt kort daarna. Zoon en opvolger Filips de Schone is pas drie jaar. Haar man Maximiliaan van Oostenrijk wordt regent, maar daar stemt Brabant pas eind van het jaar mee in; zij eisen eerst vrede met Frankrijk.
De Kabeljauwse aanvoerder Jan van Schaffelaar springt van de toren van Barneveld, overleeft de sprong maar wordt door de Hoeken gedood.

HET JAAR 1481

Jan III van Glymes (links) en zijn broer Hendrik, bisschop van Kamerik.

De bedijking nabij de Oudenbossche haven is uitgevoerd, getuige een akte van verpachting van de tienden van deze nieuwe gronden, Nieuwland geheten. De tienden worden vanaf nu niet langer in natura ontvangen, maar verpacht door rentmeester Andries Duystborch te Bovendonk aan de hoogste biedende.
Jan III van Glymes krijgt meer bevoegdheden: hij bezegelt belangrijke bestuurszaken samen met zijn vader Jan metten Lippen. En hij kan van de familie Van der Dilft de heerlijkheid Borgvliet nabij Bergen op Zoom kopen.
Jacob Obrecht wordt zangmeester van OLV-gilde te Bergen op Zoom.
Goede Vrijdag-Stadsbrand Hoorn.
Hoekse en Kabeljauwse Twisten laaien weer op in het land o.m. Dordrecht, Amersfoort en Eemnes.

HET JAAR 1480

De kerkrekeningen voor de eerste mis van Jacob Obrecht in de kerk van Gastel.

De vermaarde componist Jacob Obrecht draagt op 23 april zijn eerste H. Mis op in de kerk van Oud Gastel. Hier wordt hij tot priester gewijd, aangenomen was dat hij in 1450 geboren is in Bergen op Zoom, later zou blijken dat het wellicht Gentenaar van geboorte is. Mogelijk was zijn priesterwijding gekoppeld aan de ingebruikname van de laat-gotische Laurentiuskerk. In sommige stukken wordt immers als bouwjaar 1480 genoemd. Obrecht is op dat moment ook zangleraar/dirigent in de Gertrudiskerk van Bergen. Obrecht wordt mogelijk gefinancierd door Jan metten Lippen.
Bergen krijgt er ook nog een tweede haven bij, speciaal voor Engelse kooplieden. Maar de Engelsen boycotten eenmalig de Bergse jaarmarkt omdat ze bedreigd worden door Bergse poorters te Middelburg.
Gastel is met schrale zandgronden en vele (beuken-)bossen het eldorado voor jagers. Dat weet ook de heer van Bergen, die de konijnenwarande gaat verpachten.
Claes van Hambroeck is schout te Wouw, gehuwd met bastaardkind Jan II van Glymes.

HET JAAR 1479

Vermoedelijk is reeds met de bouw van de laatgotische kerk van Oud Gastel begonnen. Daar gaan immers meerdere jaren overheen. De kans is groot dat de vermaarde bouwmeesters Keldermans uit Mechelen bij ontwerp en uitvoering betrokken zijn.
Marktprivilege Bergen op Zoom stevig vernieuwd, ondanks acties Brugge om de Schelde te versperren.
Stadsbode Jan de Pottere moet opnieuw kooplieden arresteren, dit keer bij het veer van Ouidenbosch. Het gaat om kooplieden, die Engels laken wegnemen voor de Goudse markt.
Jacob Obrecht wordt volgens een rekening van de Gastelse rentmeester Maarten Meulenberg tot zangmeester aangesteld: ‘Meester Jacop den Sangmeester’.
Gedrukte versie van Reynaert die Vos in Gouda uitgebracht.
Het eerste (thans oudste) orgel van Nederland is door Peter Gerritz gebouwd voor de Nicolai-kerk in Utrecht.

HET JAAR 1478

Aan de zoutwinning in de Middeleeuwen komt een eind.

Eerste vermelding van de aanwezigheid van een St. Quirinuskapel ter hoogte van de Boterbergen richting Zegge.
Aan de zoutwinning (moernering) in ons gebied komt een eind. In West-Brabant is het veen doordrenkt geweest met zeewater en daardoor rijk aan natrium, zodat zout gewonnen wordt. Zo’n veenlaag wordt darink genoemd, dat wordt uitgegraven en verbrand in speciale ovens. Dat gebeurt in zoutketen (waar de naam Peter Ceelen Keetweg vandaan komt). Aan de overgebleven as wordt water toegevoegd en uitgekookt, waarna zout overblijft. Een bloeiende bedrijvigheid waarmee onze regio gemakkelijk kan concurreren met steenzout. Maar de bloeitijd is voorbij. Het zout verdwijnt uit de pap en daarmee ook de welvaart.
In Antwerpen vestigt zich de eerste diamantslijperij.

HET JAAR 1477

Slag bij Nancy met het doden van Karel de Stoute.

In Bergen op Zoom, hoofdplaats van de heerlijkheid waartoe ook Gastel behoort, is de Sint Gertrudiskerk voltooid. Het is gebouwd naar een ontwerp uit 1443 van de inmiddels overleden architect Everaert Spoorwater.
Geweldenaar Karel de Stoute, onder meer hertog van Brabant, sneuvelt bij de Slag om Nancy. Kundig regent maar voor alles een krijgsman. Jan II van Glymes trok vaak met hem ten strijde en in Nancy zitten zonen Philips, Cornelis en Jan van Glymes ook in Karels leger. Karels enige dochter Maria van Bourgondië neemt de macht over hertogdom Brabant over. Zij huwt vrijwel onmiddellijk aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk.
De Bourgondische oorlogen zijn voorbij, maar de Bourgondische Successieoorlogen beginnen.
De Delftse bijbel is het eerste gedrukte Nederlandstalig boek.
Holland en Zeeland verkrijgen hun Groot Privilege, waarbij Nederlands de bestuurstaal wordt. Zuiderlingen krijgen er geen belangrijke functies meer.
Op 27 september woedt de Cosmas- en Damianusvloed. Meerdere dijkdoorbraken, Walcheren staat onder water, Arnemuiden wordt verwoest. Veel mensen verdrinken, de Zuiderzee verzilt.

HET JAAR 1476

Dat Karel de Stoute voortdurend op oorlogspad is, heeft ook zijn weerslag op de beden of belastingen, die de hertog van zijn onderdanen verlangt. Dat geeft gemor in stad en platteland en ook op de wateren aan de kust, waar piraterij schering en inslag wordt. Aan het eind van het jaar is Karel in de felle Slag om Nancy verwoed.
Het stoffelijk overschot van Brabants hertog Filips de Goede wordt overgebracht naar zijn geboortestad Dijon, alleen hart en ingewanden blijven in Donaatskathedraal van Brugge. Ook de jongere zus van Filips sterft. Zij heet Agnes van Bourgondië, is getrouwd met Karel van Bourbon en gedurende haar leven probeert ze de huizen van Bourbon en Bourgondië dichter bij elkaar te brengen.
De Antwerpse diamantslijper Lodewijk van Becken maakt een slijpmachine, die peervormige diamanten kan maken.

HET JAAR 1475

Beleg van Neuss, waar de zonen van Jan II van Glymes aan deelnemen.

Gastels pastoor Henricus Clerici krijgt een boete van 2 rijnsguldens wegens ongeoorloofde omgang met een zekere Catharina Jansen, ofschoon hij dat onder ede ontkent.
Jonker Philips van Bergen en broer Jan van Walhain, twee zonen van Jan II van Glymes nemen deel aan het beleg van Neuss door de hertog van Bourgondië, Karel de Stoute. De laatste geeft de belegering van de stad op. De Van Glymes keren terug in Bergen op Zoom, Philips is in de strijd gewond geraakt en overlijdt op 25 november.
Engelbrecht II van Nassau volgt de overleden Jan IV op en wordt heer van het Land van Breda. Zijn vader was de laatste heer van Breda, die tot 1458 nog voor de helft zeggenschap heeft over het Land van Gastel. Het vrijkopen van heer Engelbrecht II kost de onderdanen echter een vermogen.
In Breda overlijdt ook Gijsbrecht van Merode, invloedrijk geestelijke en bisschop-elect van Utrecht. Hij wordt begraven in het klooster van Geertruidenberg. Later wordt zijn graf aangetroffen in de hofkapel van het Haagse Binnenhof. Bergen op Zoom krijgt een eigen stadschirurgijn.
Gastel maakt – ongemerkt – haar tweede eeuw vol.
Paus Sixtus IV sticht de Vaticaanse bibliotheek.
Engeland trekt haar troepen terug uit Frankrijk, waarmee een einde komt aan de Honderdjarige Oorlog.

HET JAAR 1474

Het Parlement van Mechelen wordt in aanwezigheid van de Ridders van het Gulden Vlies geïnstalleerd door de bisschop van Doornik in opdracht van Karel de Stoute.
De Vrede van Utrecht betekent het einde van vijandigheden tussen Hanzesteden en Engeland. Hanzesteden bevinden zich meer in het oosten van de Lage Landen, in onze contreien maakt enkel Zierikzee er deel van uit.
De geboren Brusselse bouwmeester Everaert Spoorwater overlijdt in Antwerpen. Hij is vertegenwoordiger van de Brabantse Gotiek, werkt regelmatig samen met de Keldermansen. Onder zijn verantwoordelijkheid zijn de Grote Kerk van Dordrecht, de Sint Gertrudiskerk van Bergen op Zoom en de OLV Kerk van Tholen de voorbije 35 jaar gebouwd. Of hij ook nog betrokken is geweest bij het ontwerp van de Gastelse kerk, is niet bekend. Het stadhuis van Veere is wel van zijn hand, terwijl de bouw in dit jaar begint. Spoorwater handelt handig met de Belgische steengroeven, waardoor ze op plaats van bestemming slechts pasklaar gemaakt en gemetseld hoeven te worden. Prefab-avant-la-lettre.

HET JAAR 1473

Een der best bereden (te paard) stadsbodes Jan de Potter – stamvader van een Gastels geslacht – maakt een tocht naar Hasselt en Sint Truiden om enige vreemde kooplieden, die eerder op de Bergse jaarmarkt waren te arresteren, maar het lukt hem niet ze te vinden.
De Brabantse hertog Karel de Stoute blijft maar strijden, nu valt hij Gelre binnen en te veroveren. Karels hofraad zetelt voortaan in Mechelen: het Parlement van Mechelen genaamd.
De franciscaner pater, redenaar en dichter Johannes Brugman overlijdt in Nijmegen. Vurige preken over thema’s als gokzucht, zondagsontheiliging en steekpartijen op de kermis komen uit zijn mond. Die komen dus in de 15e eeuw veelvuldig voor, ook in onze streken. Aan hem is de uitdrukking ‘Praten als Brugman’ ontleend.

HET JAAR 1472

In Gastel woont een schout met de naam Willem Obrecht, waarmee de suggestie gewekt wordt als zou ook de jonge componist Jacob Obrecht hier vandaag komen c.q. geboren zijn. De vader van de componist zou ook een Jacob zijn en behoren tot een welgestelde poortersfamilie. Later wordt dat alles in twijfel getrokken en zou de wieg van de vermaarde componist ook niet in Bergen maar in Gent gestaan hebben.
In Amsterdam is gooien met sneeuwballen vanaf oudejaarsdag voortaan verboden. Er ligt sneeuw in het land.
In het Italiaanse Siena wordt de oudste bank ter wereld opgericht.
Dante’s Divina Commedia verschijnt 150 jaar na zijn dood in drukvorm.

HET JAAR 1471

De schepenbank van Gastel berecht een kwestie tussen Mercelijse Jans Croelssone enerzijds en diens halfbroer Henricke Janssone anderzijds. Het gaat om de erfenis van hun moeder Cornelia. De uitspraak wordt overgelaten aan de Bergse schepenbank. Henrick wordt de rechtmatige eigenaar van ‘zijn moederlick besterf’.
Dat gebeurt nogmaals als Anthonis Willem Colensone rogge rooft en de schout bij de Bergse schepenbank inzake landrecht een boete van 10 pond zwarte Tournois eist.
Onder de rechten van de heer van Breda valt ook het recht van herberg voor jagers en honden op het Hof van Bovendonk.
Hertog Karel de Stoute steunt de afgezette Engelse koning Eduard IV bij zijn opmars naar Londen. Isabella van Portugal, weduwe van Filips de Goede, sterft.

HET JAAR 1470

Kaart Bergen op Zoom, waarop de verbinding met het zeewater links te zien is.

De haven van Bergen op Zoom wordt flink uitgebreid, hetgeen tot nog meer handelsverkeer leidt. De Bergse haven is de belangrijkste voorhaven van Antwerpen. De ligging aan goed vaarwater moet Gastel ontberen. Tussen het dorp en de bevaarbare rivieren ligt een brede strook slikken en gorzen. Geen haven betekent ook nauwelijks handel. Het is ook daarom dat Gastel qua groei beduidend achter blijft bij Bergen, Steenbergen en Oudenbosch.
Aan de universiteit van Leuven gaat Jacobus Obrecht studeren. Paus Paulus II bevestigt in een bul dat elke 25 jaar een Heilig Jubeljaar zal zijn.
In het Duitse Schneeberg wordt ijzererts ontdekt.

HET JAAR 1469

Gorzen en slikken in Noord-West Brabant.

Jan II van Glymes heeft ook het overstroomde gebied tussen Mark, Dintel en Hollandsch Diep in bezit. Deze gorzen zijn ideaal om in te polderen. Hij maakt hiermee een begin in de Hoevense Beemden.
Oudst bekende ordinantie van de veerschippers tussen Dordt en Oudenbosch: er moet een goede scheepsknecht aan boord zijn. Afvaren bij 10 stuivers en maximaal 13 passagiers, tenzij arme luiden. Eerste vermelding van altaar van het H. Kruis met Herman Hermanssen als eerste vicaris. Bourgondisch ridder Filips van Glymes, jongere broer Jan metten Lippen en heer van Grimbergen overlijdt in Den Haag. Hij wordt begraven in de hofkapel van het Binnenhof.

HET JAAR 1468

Detail van de Scheldekaart uit 1468 met bovenin Bergen.

De bekende Scheldekaart met kerkjes en kapellen verschijnt. De Gastelse Quirinuskapel staat er echter nog niet op.
Karel de Stoute valt in Luik met bruut geweld de onderdanen van bisschop Lodewijk van Bourbon aan; in Karels leger ook Philips, oudste zoon van Jan metten Lippen die krijgsgevangen wordt genomen en waarvoor vanuit de Koudemarkten losgeld wordt betaald. In Luik vallen 20.000 doden. De in Luik verblijvende en in Oudenbosch geboren kroniekschrijver Adrianus Oudenbosch weet bij de hertog gedaan dat zijn Laurentiusabdij gespaard blijft.
Abt Gerardus van der Donck van de Bernardusabdij overlijdt. Zijn opvolger is Martinus Blijleven, hij zal de eerste gemijterde abt worden.
Vordering Gerde Boeydensone op Willem Willems, waarover de Bergse schepenbank geen uitspraak kan doen, omdat Willems schermt met een brief van Jan II van Glymes dat zijn schepenen niet bevoegd zijn uitspraak te doen in dezen kwestie.
Karel de Stoute huwt Margaretha van York, zus van twee Engelse koningen. Johannes Gutenberg, uitvinder boekdrukkunst, overlijdt. Ook Beatrix de Rijke/De Vondelinge sterft. Zij spoelt tijdens de Elisabethsvloed als baby in haar wiegje en een kat erop aan in Dordrecht, de stad voorziet in haar opvoeding. Haar nageslacht levert later vooraanstaande Dordtse families. Ook dit jaar is er een krachtige vloed, de Ursulavloed. Ze veroorzaakt veel schade in Rotterdam en omgeving.

Karel de Stoute volgt zijn vader op als o.m. hertog van Brabant.

HET JAAR 1467

De machtige Brabantse/Bourgondische hertog Filips de Goede (70) overlijdt en laat de hele stad Brugge in rouw. Bij zijn uitvaart telt de rouwstoet 20.000 toeschouwers. Hij wordt met veel pracht en praal begraven voor het altaar van de Sint Donaaskerk. Zoon Karel de Stoute volgt hem op.
Claes van Hambroeck wordt rentmeester in Oudenbosch, zijn echtgenote is een van de vele bastaardkinderen van Jan metten Lippen. Zij zou verwekt zijn bij Mayken Sanders, een met name genoemde minnares van Jan woonachtig in Oudenbosch en waardoor de Bergse heer veel sympathie heeft voor Gastel en Oudenbosch.

HET JAAR 1466

Schipbreuk op volle zee of net buitengaats komt in de Middeleeuwen veel voor.

De Bergse schipper Cornelis Thonijs lijdt met zijn schip Colchester schipbreuk. Het was tijdens de Antwerpse pinkstermarkt bevoorraad. Schipbreuk bij de oversteek naar Engeland komt in deze tijd vaak voor.
Karel de Stoute plundert de stad Dinant gelegen aan de Maas. Veel doden, Karel laat koperslagers twee aan twee geboeid in de Maas werpen.
In Rotterdam wordt Desiderius Erasmus geboren. Vader is Gerardus, priester in Gouda en moeder Margaretha Rogerius, dochter van een chirurgijn uit Zevenbergen.
Als een van zijn laatste daden laat Filips de Goede bij het Westfriese Hondsbosch een zeewering van stuifduinen aanleggen.

HET JAAR 1465

Slag bij Monthlery waarbij Karel de Stoute het opperbevel overneemt van zijn vader Filips de Goede.

Kort na de geboorte van hun dertiende kind overlijdt nog in het kraambed Margriete van Seysenmons, echtgenote van Jan metten Lippen. De stad is in rouw.
Brabants hertog Filips de Goede, verzwakt en gewond bij de Slag bij Monthlery, draagt het opperbevel van de Bourgondische troepen over aan zoon Karel de Stoute. Hij mengt zich meteen in verschillende Franse veldslagen. Intussen wil Karels vrouw Isabella van Bourbon, die aan tbc lijdt, hem opzoeken in het zuiden. Ze vertrekt vanaf hun kasteel Gorinchem door westelijk Brabant richting Gent maar overlijdt onderweg nabij Antwerpen.

HET JAAR 1464

Gevangenpoort in Bergen op Zoom, gebouwd rond 1355.

Nu Gastel niet langer onder de Heerlijkheid Breda valt kunnen inwoners tegen beslissingen van de schepenen voortaan in beroep gaan bij het Leenhof (Hof van Justitie) van Bergen op Zoom. Dat is gevestigd in de stadswoning van de Heer van Bergen, het ‘Grote Hof’ genaamd. Het buitenverblijf is nog immer het Kasteel van Wouw. In hoger beroep is er de Raad van Brabant (van de hertog), zijnde de hoogste rechtsmacht.
In Brugge vergaderen vertegenwoordigers van de Staten van alle Bourgondische gewesten. Dit blijkt de grondslag van de latere Staten-Generaal. Het initiatief komt van de door een beroerte verzwakte hertog Filips de Goede, daardoor ook wel ‘Eenmaker der Nederlanden’ genoemd.
Het beneficie voor het OL Vrouw-altaar van Gastelse kerk is verleend aan Johannes de Palude, die in Leuven theologie studeert.

HET JAAR 1463

Stadsbranden, een veelvoorkomend verschijnsel in de Middeleeuwen.

Jan II van Glymes moet als heer van Bergen op Zoom in met name het Land van Gastel wedijveren met de abt van Sint Bernardus, het leidt tot veel rivaliteit. Hij is echter – mede vanwege zijn Oudenbossche minnares Maykens Sanders, kasteleinsdochter – vaak in onze streek te vinden. Hij heeft er een eigen huis en drinkt zijn ‘slaepdranck’ in de taverne Drie Coninghen en In den Gulden Hoet van de ouders van Mayken, haar naam is als een van de weinigen als scharrel bekend geworden. Hij geeft Oudenbosch zijn oude welvaart terug met toestemming aan de inwoners om iedere maandag een vrije weekmarkt te houden. Bovendien geeft Jan II Oudenbosch toestemming om voor het onderhoud van wegen en straten tol te heffen van beladen en onbeladen wagens. Amsterdamse kooplieden voor de Bergse markten komen langs Leiden, Delft, Rotterdam naar Dordrecht om overgezet te worden tot Oudenbosch en vandaar met wagens over Gastel en Roosendaal in Bergen aan te komen.
Jan geeft ook meer privileges aan de schepenen middels schepenprotocollen, ze zijn van grote waarde. Binnen en buiten de stad.
De zoveelste stadsbrand: nu is ’s Hertogenbosch aan de beurt. Vierduizend huizen gaan in vlammen op. Rieten daken worden in de stad verboden.

HET JAAR 1462

Huidige situatie aan de Slotstraat waar ooit Slot Grimhuijsen stond en nu het bordje 't Slot aangeeft.

Het O.L. Vrouwe altaar van de Gastelse kerk wordt bediend door Symon Nouts.
Jan van Glymes verleent Oudenbosch het alleenrecht voor een veerverbinding tussen West-Brabant en Dordrecht. Vanwege haar gunstige ligging ten opzichte van Holland.
Eerste vermelding van de drossaard graaf Adelbert van Grimhuysen, ongetwijfeld een verwijzing naar zijn woning: het slot Grimhuysen. Overigens komt in sommige stukken ook de naam Gruinhuizen voor. Dat zou dan verwijzen naar de kleur groen, misschien wel de gevelkleur van het kasteel.
Claas van Hambroeck doet alle moeite de aanslibbing van ’t gors geheten Standerbuyten te bevorderen.
Filips de Goede krijgt een beroerte en verliest grip op bestuur.
Jacoba van Glymes, Brabants edelvrouw, zus van Jan metten Lippen, overlijdt op 42-jarige leeftijd.

HET JAAR 1461

Kroning van Lodewijk XI van Frankrijk met onder de gasten Jan II van Glymes, heer van Bergen (en van Gastel).

De Gastelse familie Van Etten beweert gronden op de gorzen rondom het dorp in bezit te hebben. Jan metten Lippen is in Reims aanwezig bij de kroning van Lodewijk XI van Frankrijk. De Bergse heer verleent ook een privilege om een balans op de stadse molen te plaatsen om graan en melen door een meter te laten wegen. De Gastelse molen wordt dan gepacht door Willem Obrecht, vertrouweling van Jan metten Lippen.
De Noordpolder van Bergen wordt bedijkt.
Of bij het uiteenvallen van de Tweeherigheid meteen het Oostkwartier van de Heerlijkheid Bergen op Zoom is gevormd is niet bekend. Wel dat deze staatkundige eenheid zal bestaan uit Gastel, Oudenbosch en Hoeven.
Oudst bekende vermelding van Leur. Er is sprake van een huis Opte Leur. De naam bekent: slechte grond, slechte turf.

HET JAAR 1460

Kaartje van de vaarroute van het veer Oudenbosch-Dordrecht.

Eerste schriftelijke vermelding van een veer tussen Oudenbosch en Dordrecht, maar waarschijnlijk begint men er al kort na de Elisabethsvloed mee.
Bij de plannen – een stuk van 17 maart waarin de abt en heer Jan II van Glymes aldus besluit – voor een nieuwe dijkage nabij Oudenbosch wordt de grens als volgt bepaald: van de hoek van de Zandkreek waar die in de haven van Oudenbosch naar de Hootpaal zo gaande langs de haven van paal tot paal tot op de hoek van het diep water dat voor Nieuwenbosch loopt. De gronden westelijk vallen onder de jurisdictie Gastel. De latere gemeentegrenzen lijken hier hun oorsprong te vinden.
De abt geeft aan Willem den Buys, drossaard van de heer van Bergen op Zoom en andere inwoners van Barlebos land ter bedijking uit. Let wel: de abdij bezit hier gorzen die bij elke vloed overstromen. Bewoners willen wel terugkeren, maar alleen als ze er een veilig bestaan vinden.
Watersnood op 22 april treft onder meer Steenbergen en haar wallen zwaar, de stad is al niet langer toonaangevend in de regio.
Rombout Keldermans uit het vermaarde bouwmeestergeslacht wordt geboren.

HET JAAR 1459

Filips de Goede, hertog van o.m. Brabant

Op 16 maart verkoopt Jan II van Glymes aan de abdij stuk droog gelopen land ‘de Loose’ genaamd, nabij het verzwolgen Nieuwenbosch. Daags erna zijn er zorgen bij abdij en Bergse ‘overheer’ dat de mensen in Oudenbosch zonder broodwinning zitten en naar elders willen vertrekken. Besloten wordt tot een nieuwe dijkage en land te herwinnen. Kort daarna keurt Filips de Goede, hertog van Brabant de plannen goed. Hij gaat op 3 juni ook akkoord met de vorig jaar vastgestelde Tweeherigheid. Het OL Vrouw altaar van Gastelse kerk wordt bediend door Johannes van Rysinghen. Voor het St. Nicolaas-altaar is Johannes Judoci vicaris bestemd, studerende vrije kunsten in Leuven. Jan metten Lippen gaat als gezant naar paus Pius II om een nieuwe kruistocht voor te bereiden. De paus verleent toestemming om de kerken van Wouw, Gastel, Loenhout, Oudenbosch en Hoeven bij de abdij in te lijven. Eindelijk legt de seculiere geestelijkheid zich erbij neer dat het patronaatsrecht bij de abdij ligt. Een Mariakapel wordt gebouwd: Capella s. Marie noviter fundata. De vraag is of het een kapel op Kalfsdonk/Kapelberg is of in Zegge.

HET JAAR 1458

Veerverbindingen zijn na de Elisabethvloed steeds belangrijker.

Na ruim anderhalve eeuw van gezamenlijk bestuur (condominium) valt de tweeherigheid Bergen en Breda, tamelijk onverwachts, uiteen. Het dubbelbestuur valt uiteen. In een akte van 28 april worden Gastel, Oudenbosch, Nieuwenbosch en Hoeven voorgoed toegewezen aan Jan metten Lippen, heer van Bergen op Zoom, het geslacht Glymes. Hij vertoeft graag in het landelijk gebied van Gastel. Ook komen Fijnaart, Standdaarbuiten en Ruigenhil hem toe. Hij moet er wel Steenbergen voor opofferen en afstaan aan de Bredase graaf van Nassau.
Er komt dus een definitieve verdeling van het oorspronkelijk Land van Gastel (in stukken wordt nog gesproken van Gastel waarbij inbegrepen ‘alle de woestijnen van Zouten wildert’. Soms was de tweeherigheid wel handig voor de abdij, als de heer van Breda weer eens botste met de heer van Bergen. De heer van Breda, Jan IV van Nassau, heeft dus geen zeggenschap meer over Gastel. Hij mag voortaan wel ‘regeren’ over Steenbergen en delen van Roosendaal en Wouw.
Paus Pius II is de laatste paus, die zich met incorporatie van de parochie Gastel inlaat. Hij draagt de abt van Antwerpen, de deken van Mechelen en de cantor van de OL Vrouwekerk te Antwerpen op de band tussen abdij en parochies te vernieuwen.
Haan op donjon kasteel Wouw wordt verguld.
Stad Utrecht geeft zich over aan de Bourgondiërs.

HET JAAR 1457

Portret van Jan metten Lippen met bijschrijft, te zien in Witte Zaal Markiezenhof.

Jan II van Glymes mag dan een groot Europa-reiziger zijn, hij bezoekt ook vaak zijn heerlijkheid met name Oudenbosch. Dat geldt ook voor zijn kinderen. Zoon Philips doet in het buurdorp van Gastel mee aan het schieten op de vogel op de staak; zoon Jonker Hendrik rijdt er paard en dochter Maria vaart per veerschip naar Gorinchem om er hofdame van Karel de Stoute te worden. Een andere dochter wordt uitgehuwelijkt aan Jans rentmeester in Oudenbosch, Claes van Hambroeck. Bovendien is Oudenbosch voor Jan II uitvalsbasis voor zijn bezoek aan de gorzen van Standdaarbuiten.
Het veer van Oudenbosch naar Dordrecht ligt overigens lange tijd uit de vaart. Oorzaak: Dordtse stadsbrand waarbij de Onze Lieve Vrouwekerk en 600 andere gebouwen worden verwoest.
De Halsterse Sint Martinuskerk op de Brabantse Wal wordt gebouwd.

HET JAAR 1456

Met vrouwen wordt in de Middeleeuwen nog wel de spot gedreven of ze worden bestraft.

Op 16 februari bekrachtigt hertog Filips de Goede de Arbitrale Uytsprake met de heer van Bergen. Het betreft een achttal bepalingen over de benoeming van burgemeesters en schepenen, over de buitenraad, den Breeden Raad en de gildedekens. Ook wordt bepaald dat indien er weer vechtpartijen binnen Bergen plaats hebben, de schutters aanstonds op het stadhuis komen om schout en schepenen bij te staan. Bijzonder is ook artikel 7: Vrouwen hebben bij alle kwesties, welke tot oproer kunnen leiden op den achtergrond te blijven en te zwijgen, anders zullen schout en schepenen hen streng bestraffen.
Utrechtse oorlog als onderdeel van Hoekse en Kabeljauwse Twisten breekt uit. Filips de Goede neemt Deventer in. Zijn bastaardzoon David is intussen tot bisschop van Utrecht benoemd.

Vrouwe Justitia staat symbool voor de stadskeuren en schepenbanken.

HET JAAR 1455

Steenbergs schout Jan van Nispen gaat voor het laatst voor een geding naar Bergen op Zoom, waar het eerder haar stadskeuren van kreeg. Gastel, Oudenbosch, Nieuwenberg en Hoeven kunnen zich niet zoals Steenbergen op de rang van stad beroepen, zij staan gelijk met het overige platteland van de heerlijkheid. Als zij naar de Bergse schepenbank gaan, gebeurt dat op bevel van de Heer van Bergen, die de lagere schepenbanken – grotendeels ongeletterden – niet competent acht.
Johannes Gutenberg voltooit de Gutenbergbijbel, de eerste gedrukte bijbel: 1282 pagina’s. Moeilijk te zeggen of Gutenberg ook de boekdrukkunst heeft uitgevonden. De uitvinding wordt toegeschreven aan meerdere personen.
Paus Nicolaas II keurt slavernij van de Portugezen in Afrika goed.

HET JAAR 1454

Accijnsoproer vanwege het bier in de Middeleeuwen.

Het zogeheten ‘accijnsoproer’ breekt uit. Oproerkraaiers uit de gilden bestormen het stadhuis van Bergen op Zoom omdat zonder hun inspraak de belasting op bier is verhoogd. Sommige schepenen springen uit het raam, zij die blijven worden gedwongen de door gilden ontworpen verordening goed te keuren. Jan II is woest en trekt vanuit Wouw met 1500 man naar de stad om te laten voelen wie de baas is. Aanstichters Willem de Wolff, bakker Willem Servaes, bontwerker Allart Uittenboomgaert en hoefsmid Joos de Smit worden onthoofd en 50 burgers gevangen gezet. Later is Jan op een conferentie in Mainz.
In een document van de Ettense schout Pieter Nuyts over de deling tussen Etten en Ten Houte krijgt Jan uten Houte een lijfrente van 100 gulden voor ’t Gors onder Gastel door Catharina van Brecht uit te betalen.

HET JAAR 1453

De pest breekt opnieuw uit, nu wordt ze de ‘haastige ziekte’ genoemd, omdat vaak zo’n korte tijd tussen besmetting en dood zit. Opnieuw maakt ze zowel in de stad als op het platteland veel slachtoffers.
Abt Petrus van Breda van de Hemiksemse Bernardusabdij overlijdt, door ouderdom niet de pest. Hij wordt opgevolgd door Gerardus van der Donck, die prompt opdracht geeft een verwarmde (!) kamer en abdijbibliotheek te bouwen.
Hendrik II van Wittem, zwager van Jan van Glymes en Heer van Beersel, overlijdt.
Filips de Goede verslaat stad Gent. Einde Gentse Opstand met Vrede van Gavere.

HET JAAR 1452

Fresco 'Taferelen uit het leven van St. Laurentius en St. Stefanus'

Jan II van Glymes keert terug van zijn reis naar het Heilige Land. ‘In sijnre blijder weder compste van den heyligen lande’ schenken Oud Gastel en Hoeven hem rijke giften (extra beden). In de Hanzereces staat dat Jan metten Lippen niet zo erg in de gunst staat bij de hertog.
Oudst bekende muurschildering van de Heilige Laurentius ‘Taferelen uit het leven van St. Laurentius en St. Stefanus’ te zien in de kapel van paus Nicolaas V in het Vaticaan. Schilder is Fra Angelico.
Als zesde kind van de heer en vrouw van Bergen op Zoom wordt op 15 oktober Johannes geboren wordt geboren. Hij wordt later de opvolger: Jan III van Glymes.
Grootste stadsbrand ooit in Amsterdam: 2/3e verwoest. Stadsbestuur zegt: minder hout in huizenbouw.
De Gutenberg-bijbel wordt gedrukt.

HET JAAR 1451

Turf, het bruine goud over de Roosendaalse Vliet.

De Roosendaalse Vliet wordt belangrijk verbeterd en bevaarbaar gemaakt, waardoor het handelsverkeer tussen Roosendaal en Antwerpen sterk groeit. Grotere turfschepen varen er doorheen. Roosendaal krijgt een turfhoofd. Roosendaalse schippers wagen zich voortaan ook overzee voor handel met Engeland en Frankrijk.
Gedurende de verre reis van Jan II van Glymes naar Jeruzalem gebiedt hertog Filips de Goede dat het oude geschil tussen Bergen en Antwerpen blijft rusten. De hertog heeft op dat moment zijn handen vol aan de Gentse Opstand.

HET JAAR 1450

Jacob Obrecht, latere componist, wordt – waarschijnlijk – te Bergen op Zoom geboren. Aanvankelijk wordt Utrecht als geboortestad opgevoerd, later is het overigens weer Gent. Ook zijn geboortejaar is ‘variabel’: tussen 1450 en 1457.
Vast staat dat kunstschilder Jeroen Bosch dit jaar ter wereld komt.
Zoutwinning komt steeds minder voor in onze streek. Gevolg is ook dat mensen weg trekken en het platteland leeg loopt. In de steden bloeit de handel op en is dus werk. In Amsterdam bijvoorbeeld is dat graanhandel, in Leiden lakenhandel, Dordt voert handel met Engeland en Brielle leeft van de haringhandel. Daar kan het agrarisch getinte Gastel niet tegen op.
Jan II van Glymes gaat op reis naar Florence, Rome en het Heilige Land. Het gezelschap, waarin ook ene Willem Obrecht zich bevindt, wordt later de Jeruzalembroeders genoemd.
Eerste vermelding Oud-Vossemeer.

HET JAAR 1449

Verbeelding van het hostiewonder van Niervaert in de Grote Kerk in Breda.

De beide heren van Breda en Bergen geven oorkonde uit waarin bepaald dat over schulden geen recht gedaan wordt aan burgers van die plaatsen buiten Brabant. Het handelsverkeer in deze regio is inmiddels behoorlijk terug gelopen.
Het Sacrament van Niervaert wordt op voordracht van Jan van Nassau en zijn vrouw Maria van Loon op 13 maart met grote plechtigheid van Klundert over de Mark naar Breda overgebracht. De wonderbaarlijke hostie zal nog jaren talrijke pelgrims naar de Bredase kerk lokken. In Klundert bedreigden springvloeden het heiligdom. Met een lichtprocessie wordt afscheid genomen van de hostie, dat in Klundert voor meerdere wonderbaarlijke genezingen zorgt.
De in Breda geboren hoge geestelijke Anselmus Fabri, verbonden aan de Pauselijke hofhouding, stichter van de Apostelhuizen en betrokken bij stichting Universiteit Leuven, overlijdt. Hij is deken van de OLV-kerk van Antwerpen, redt het huwelijk van Jacoba van Beieren en Jan IV van Brabant, maar sterft uiteindelijk in Florence aan de pest.
Conflict tussen stad Gent en Filips de Goede: begin Gentse Opstand.

HET JAAR 1448

Zoon Philips van Jan metten Lippen en Margaretha wordt begin dit jaar gedoopt. Als peters en meters zijn te Bergen aanwezig hertog Philips van Bourgondië, hertog Jan van Kleef, vrouwe van Walhain, jonkvrouw Van Gelder, heren van Montigny en den graaf van Stampers (!). De stad wordt feestelijk versierd met 900 fakkels.
Tegen beslissingen van Schepenen kunnen Gastelaren in appèl gaan bij het feodaal hof te Breda. Nu de zoutwinning ver op z’n eind loopt, worden ‘de goede lieden van Steenbergen’ als ‘seer verarmt’ omschreven.
In Hulst wordt een Minderbroedersklooster gesticht.

HET JAAR 1447

Philips van Glymes, heer van Grimbergen, naamgever zoon Jan metten Lippen.

Na twee dochters (Isabella en Maria) wordt op 27 december de eerste (wettige) zoon van Jan II van Glymes en Margaretha geboren: Philips geheten. Hij is vernoemd naar zijn oom Philips, jongere broer van Jan metten Lippen, heer van Grimbergen en edelman en ridder in legers van Filips de Goede en later Karel de Stoute.
Filips de Goede stelt een belasting op zout voor, maar of dat deze bedrijfstak nog kan redden? De zoutnering is in het noordoosten van Gastel dan al zo goed als verdwenen. De grond is in korte tijd geheel uitgeput, van duurzaamheid hebben de mensen nog nooit gehoord.
Filips de Goede doet ook zijn best om tot koning van Brabant verheven te worden door de Duitse keizer Frederik III. De plannen lopen op niets uit.
Johannes Gutenberg is terug in Mainz en sticht een drukkerij: uitvinding van de boekdrukkunst met losse letters is een feit.
Hollandse en Zeeuwse Rekenkamer verhuist van Brussel naar Den Haag.

HET JAAR 1446

Fragment Gastelse kaart met in het midden de Barlake.

Van het water aan de noordkant van het Land van Gastel is het Barlake het meest aanwezig. Het is een breed water gevormd door de samenkomst van Mark en Keene. De naam is ook gerelateerd aan het Barlebos en eeuwen later aan de Barlaqueseweg. In de volksmond wordt het te zijner tijd Blokseweg genoemd. Ook de buurtschap (aan Fijnaartse zijde) heet later Barlaque.
Paus Eugenius IV draagt aan deken van Lier en cantor van Antwerpen op om in de parochiekerken van de St. Bernardusabdij kapelaans van buitenaf aan te stellen. Daarmee breekt de paus met incorporaties van zijn voorgangers. Of daar ook gehoor aan gegeven zal worden is de vraag. Hoeven en Oudenbosch worden officieel bij de abdij geïncorporeerd.
Ontdekkingsreiziger Nuno Tristao ontdekt Guinee Bissau.

HET JAAR 1445

Beelden van Engelbrecht van Nassau en Johanna van Polanen in Grote Kerk van Breda.

Drie jaar na haar man Engelbrecht sterft Johanna van Polanen, vrouwe van Breda en als zodanig ook zeggenschap over het Land van Gastel. Het huwelijk gaat gepaard met intriges. Haar zoon Jan IV van Nassau is zijn vader in 1442 opgevolgd als heer van Breda/halfheer van Gastel. Haar opa Jan van Polanen was in de vorige eeuw bouwheer van Slot Grimhuijsen. Johanna woont hoofdzakelijk op Kasteel Breda.
Paus Eugenius IV gelast dat seculiere geestelijken door de abt en de parochies mogen aangesteld, die dan ook door hem betaald moeten worden. Gastel krijgt als pastoor wel weer iemand uit de abdij zelf: Henricus Clerici. Paus verleent ook aflaat voor wederopbouw van Bergen op Zoom na tweede stadsbrand.
Filips de Goede verleent vrijdom van tol voor de aanvoer van bouwmaterialen per schip.
In Mijnsheerenland komt de Laurentiuskerk gereed, een van de ongeveer 15 kerken in Nederland die gewijd zijn aan de Heilige Laurentius.

HET JAAR 1444

De parochie van Gastel krijgt even een wereldheer, Cornelis Hoessche, als pastoor. Na een jaar is hij weer weg en vult de Bernardusabdij de herderstaken weer in.
Jan II van Glymes, heer van Bergen op Zoom, trouwt met Margaretha Rouveroy-Saint Simon. Hij koopt er meters satijn, fluweel, laken en linnen voor in. Jonker Van Nassau brengt als huwelijkscadeau een beer mee. Het dier is vals, want later bijt het een kind. Het echtpaar krijgt de komende jaren dertien kinderen. Maar daar blijft het niet bij. Naar verluid krijgt Jan II liefst 50 buitenechtelijke kinderen. Een van zijn minnaressen is Mayken Sanders uit Oudenbosch. De enorme vruchtbaarheid van Jan wordt gelinkt aan zijn volle lippen, vandaar zijn bijnaam Jan metten Lippen. Abt Petrus van Breda wijdt de hernieuwde kerk van de Bernardusabdij in, voorzien van vieringtoren, koorgestoelte en glas-in-loodramen.
Een tweede stadsbrand te Bergen op Zoom legt Leeuwenborgh, veel huizen en de molen aan de Boschpoort in de as. Het Mirakel van Amersfoort: een Mariabeeldje wordt weggegooid maar keert terug.

HET JAAR 1443

Beeld van de aarde, zoals men er in de Middeleeuwen over dacht.

Pastoor Marcelius Loeper stopt in Gastel of overlijdt. Dat wordt uit de kerkrekeningen niet duidelijk. De grote en blauwe kamer van kasteel Wouw worden door de rentmeester van Jan II van Glymes grondig verbouwd. Ter beveiliging van zijn eigendommen koopt Jan jachthonden, valken en sperwers. Het gaat de heer van Bergen klaarblijkelijk goed.
In de 15e eeuw denkt waarschijnlijk elke Gastelaar nog dat de wereld plat is. Ontdekkingsreizigers varen wel steeds verder uit. Dit jaar ontdekt de Portugese zeevaarder Nuno Tristao het einde van de Sahara en het eiland Arguim onder de Westafrikaanse kust. Keerzijde van deze ontdekkingen is wel dat Afrikaanse slaven naar Portugal worden verscheept.

HET JAAR 1442

Praalgraf en schilderij Engelbrecht van Nassau.

Engelbrecht van Nassau overlijdt op 3 mei. Hij wordt begraven in de Grote Kerk van Breda, waar dertig jaar later een (dan nog) acht meter hoog praalgraf voor hem, zijn vrouw, zoon en schoondochter wordt gebouwd. Die zoon is Jan (Johan) IV van Nassau. Hij mag zich vanaf nu Heer van Breda en zodoende ook halfheer van Gastel noemen. Dat laatste overigens niet heel lang meer.
De paus bekrachtigt in Florence in het bijzijn van Jan II van Glymes dat de Bergse Gertrudiskerk een kapittelkerk wordt.
In Den Bosch wordt een zinlozenhuis opgericht, de oudste psychiatrische inrichting van Nederland. Een vooruitstrevend instituut, want de patiënten worden niet opgesloten, maar onderhouden en geobserveerd.

HET JAAR 1441

Pastoor Marcelius Loeper is tot nu waarnemer voor het benefice altaar St. Nicolaas van de Gastelse kerk. Versierde hoogaltaren en zijaltaren komen rond deze tijd in zwang, vaak gebouwd door gilden of rijke leken, die eigen missen opdragen aan een eigen altaar. De aanwezigheid van altaren zegt niks over de aanwezigheid van de Gastelse kerk zelf overigens.
Eerst bekende meekrapkeur (reglement) in Bergen op Zoom opgesteld. Meekrap komt op de goed bemeste kleigronden van Zeeland en de Zuid-Hollandse eilanden veel voor, maar ook op de natte gorzen rondom het Land van Gastel wordt de meekrapwortel verbouwd. Jan II van Glymes maakt een reis naar Bourgondië en Florence. Kampen treedt toe tot de Hanze, een samenwerkingsverband van handelaren en steden, om zo de handel te beschermen en uit te breiden.

HET JAAR 1440

Jan II van Glymes, alias Jan metten Lippen, doet op 23-jarige leeftijd zijn Blijde Intrede en wordt hiermee heer van Bergen op Zoom en halfheer van Gastel. Zijn bijnaam zou ontleend zijn aan zijn enorme vruchtbaarheid, in werkelijkheid zijn z’n lippen door een ziekte misvormd. Voor de inhuldiging tast Jan diep in de buidel, hij schaft zich toernooi- en strijdharnassen, voetbogen, toga’s en marmerbont aan. Later is hij in Besançon om de ontvangst van koning Frederik bij te wonen. Hij ontmoet er zijn latere vrouw Margaretha Rouveroy.
Filips de Goede, hertog van Brabant en Bourgondië, bezoekt de Bernardusabdij om tot afspraken te komen met het Antwerpse stadsbestuur. Aanleiding was de haringtol, die de scheepvaart naar Antwerpen stremde, waarop de stadsbewoners het schip van de hertog overmeesteren. De hertog is woedend en stelt een handelsblokkade in. Hij haalt ook de stadspoorten uit Antwerpen voor vijf jaar weg. Op de abdij smeken de Antwerpen Filips om genade. Pas na een fikse schadevergoeding gaat de hertog overstag.

HET JAAR 1439

Cisterciënzer monniken inspecteren het land, wat ze ontgonnen hebben.

In Gestel bij Oisterwijk wordt door Engelbrecht, graaf van Nassau voor het eerst een wereldlijke heer voorgedragen: Henricus Suetinck. Het is een teken dat de macht van de Bernardusabdij, dat zowel Gestel als Gastel kerkelijk bedient, aan het afkalven is. Deels door schandalen als schenden van het celibaat, deels omdat de Gastelaren steeds beter hun eigen boontjes kunnen doppen nu het land almaar verder is ontgonnen.
De Bergse haven buiten de Lievevrouwepoort is belangrijk verbeterd met zoutketen en pakhuizen. Johannes Gutenberg bedenkt een drukpers.
Het verdrag van Grevelingen: Filips de Goede komt tot een akkoord over de Engelse handelsbetrekkingen.
Begin van de bouw van het vermaarde flamboyante gotische stadhuis van Leuven, waarvan de bouwmeester Sulpitius van Vorst vier maanden na aanvang overlijdt.

HET JAAR 1438

Het wordt almaar drukker op de heirbanen met 'handelsverkeer'.

Als we de ‘handelsroute’ tussen Dordrecht en Bergen op Zoom doorlopen dan nemen de kooplieden bij Dordt ‘het Bossche hooft’ om over het grote Botervliet (eiland van Strijen links latend) naar de Roovaert en Mooije Keene (ook wel Nieuwe Vaert) bij Barlaecke uit te komen. Aan land gaat het dan vanaf de Wagenhoek, Moleneind, langs Vlettevaart, Galgestraat, Bosschenhoofd naar de Posthoorn Rucphen (waar paarden gewisseld worden) en daar de Postbaan naar Antwerpen over Langendijkse en Calmpthoutse heide tot in de Scheldestad. Vanaf Oudenbosch loopt ook een heirbaan naar Bergen en wel via de Zandeweg, Kuivezand, Langenbergse weg, Kiekenbrug, den Nieuwenberg (met galg!), Klein-Kalsdonk, Roosendaal en Wouw. Een minder belangrijke heirbaan voert naar Breda. Vier heirbanen komen samen bij de Wagenhoek, het verklaart de naam. Daar is ook een wagenmakerij en een smidse. Nieuwenberg (het latere Zegge) is dan reeds een zelfstandige jurisdictie.
In Midden-Europa komt het adellijk geslacht Habsburg opzetten: Albrecht II wordt koning van Duitsland, Bohemen en Hongarije.
Stadsbrand Gouda.

HET JAAR 1437

Bergen op Zoom, Stadsplattegrond in vogelvluchtperspectief ca. 1585.

Met de groei van het aantal kerkgebouwen in onze streek keert ook het Latijn weer terug in taaluitingen. Zo wordt Gastel in deze tijd ook wel Ghestel supra Zoman genoemd en Oudenbosch Vetusbuscum. Hoeven is dan Hovis alias Bovendonc. Het is duidelijk: Gastel op Zoom hoort ondanks de tweeherigheid vooral bij Bergen. Maar hoe groot is Bergen op Zoom eigenlijk, als ‘hoofdplaats’ van de heerlijkheid? Volgens een haardtelling telt de stad 1100 – grotendeels van hout opgetrokken, ondanks de eerdere stadsbrand – huizen, wat neerkomt op 5500 inwoners. De stadsomvang is gering: geen kloosters wel een kerk en stoere toren.
Filips de Goede geeft de Hollandse, Zeeuwse en Westbrabantse handelslieden een veeg uit de pan omdat ze ondanks zijn verdrag met de Fransen nog steeds handel drijven met Engeland.

HET JAAR 1436

Dat de betrekkelijke welvaart door de Elisabethsvloed plotsklaps verdwijnt, wordt nog versterkt door de hertogelijke beden, die alle dorpen op moeten brengen en waardoor ook Gastel zienderogen verarmt.
Beneficie voor altaar St. Nicolaas in Gastel komt in handen van Hugeman Martens, die het niet zelf bedient.
Kapel van het kasteel van Wouw wordt verbouwd en uitgebreid. De leidekkers zijn 26 dagen aan het werk op het kasteeldak. Keuken en brouwhuis worden vernieuwd, waartoe 158.000 IJsselstenen zijn aangekocht.
In Breda is de St. Joostkapel voltooid, gewijd aan de patroonheilige van pestlijders. Het is de oudste kapel van Breda, bij de bouw nog buiten de stadsmuren staand. Ruim een eeuw eerder sticht op dezelfde plaats Raso II van Gaveren, halfheer van Gastel, een houten kapel.
De Allerheiligenvloed treft nu eens niet onze streek, maar Friesland.
Jacoba van Beieren overlijdt.

HET JAAR 1435

De Keur (het reglement) op potmakers wordt te Bergen op Zoom vastgesteld. Pottenbakkers vestigen zich aan de rand van stad. Dat moet ook vanwege het brandgevaar, de grote stadsbrand ligt bij velen nog vers in het geheugen. Wel groeit de handel in aardewerk en dus weer het vervaardigen van potten in de stad. Van rode klei – uit de slikken en gorzen – worden potten gemaakt, hout en turf is nodig om de ovens te verwarmen. Turf komt van de veengronden uit de omgeving, zoals het Gastels Laag.
Enige ambtenaren van de heer van Bergen moeten in Zevenbergen zijn. Hoewel geen enkele vermelding moeten ze welhaast zeker per veer vanuit Oudenbosch zijn uitgevaren.
De Vrede van Atrecht: verdrag tussen Franse koning Karel VII en hertog Filips de Goede. De laatste zal zich neutraal houden in de Honderdjarige oorlog tussen Frankrijk en Engeland.

HET JAAR 1434

Hertog Filips de Goede voert een uniforme munt in voor zijn gebieden in de Lage Landen bestaande uit twee gouden munten: de Philippus/rijder en halve Philippus, ook vier zilvermunten: de Vierlander en twee kopermunten: dubbele mijt en mijt. De vierlander heet zo omdat ze in vier landen van Filips rijk wordt geslagen: hertogdom Brabant en de graafschappen Vlaanderen, Holland en Henegouwen.
Wanneer ontstaan de eerste kinderspelletjes? Waarschijnlijk zijn ze al zo oud als een pasgeborene zelf. In Gastel kennen we het bijzondere woord pieteleweeë voor ‘haasje-over spelen’. Uniek volgens dialectologen, zoals ook ‘oksterbolleke’ voor winterkoninkje nergens anders gebruikt wordt.
De Antwerpse architect Pieter Appelmans overlijdt, hij bouwt bij leven de magnifieke Onze Lieve Vrouwekathedraal in zijn stad.
Op de Altmarkt in Dresden wordt een eerste kerstmarkt gehouden, de oudste van Duitsland.

HET JAAR 1433

Het dagelijks leven – naar de markt. Bij de slager.

In de nasleep van de Elisabethsvloed blijven de legendes van boze zeemeerminnen hangen en komt ook het verhaal van de Gastelse kerktoren als zeebaken vaak bovendrijven. Als het eerste kerkje uit begin 12e eeuw inderdaad op de hogere landtong waar Gastel ligt, zou hebben gestaan, is dat mogelijk wel een zeebaken geweest. Maar de kerk(toren) die deze eeuw gebouwd wordt, heeft die functie niet meer, ook al omdat het water van de almaar dichtslibbende ‘binnenzee’ de Striene inmiddels verderop ligt.
Eerste vermelding van een Vleeschhuis in de regio, namelijk te Steenbergen. Het is in gezamenlijk beheer van de slagers uit de stad, tegelijkertijd heeft het vleeshouwersgilde elders in het land een slechte reputatie.
Met het Verdrag van Den Haag doet Jacoba van Beieren afstand van haar grafelijke rechten in Holland en Henegouwen ten gunste van Filips de Goede. Ze kiest voor haar huwelijk met Frank van Borselen.
Liduina van Schiedam, die bij een val met schaatsen op het ijs koudvuur oploopt en daarna tot haar dood bedlegerig visioenen krijgt, overlijdt.

HET JAAR 1432

De Bourgondische hertogen van Brabant vormen dé politieke en culturele macht in West-Europa. Steeds grotere delen van het Nederlandstalige gebied vallen onder hun bewind. Daarmee dringen Franse woorden ook tot het Gastels dialect door. Voorbeelden zijn: astrant (brutaal), sommedêême (aanstonds), finère (centen bijeenleggen om iets te drinken), redenântie (redenering), prosse (onhandig in vlees snijden) of touter (schommel). Uit deze tijd stamt ook het nasaal klinkende ‘moender’ oftewel moeder, wat vrijwel nergens anders zo gezegd wordt. Anderzijds zal het taalgebruik onder Gastelaren nog wel betrekkelijk eenvoudig geweest zijn, dus in hoeverre de Franse invloeden al gebezigd worden, is zeer de vraag.
Filips de Goede stelt een procureur-generaal aan in de Raad van Brabant.
Het religieus vierluik van Hubert en Jan van Eyck: De aanbidding van het Lam Gods is klaar en wordt geïnstalleerd in de Gentse kathedraal.
Universiteit Leuven krijgt er de studie godgeleerdheid bij.

HET JAAR 1431

St-Bernardusabdij in Hemiksem. In 1243 gesticht.

Tien jaar na de verwoestende Elisabethsvloed is niet alleen Nieuwenbosch niet meer opgebouwd maar zijn ook de gronden zelfs geheel bedorven, onbewoonbaar en niet meer te cultiveren. Het centrale deel van het gehucht kan met behulp van een kade nog enigszins behouden blijven, maar het zal tot de inpoldering van ’t Sant daer Buyten wachten zijn op nieuwe ontginning van het gebied.
Jan II van Glymes bezweert de rechten en vrijheden van Steenbergen.
Abt Petrus van Gorcum heeft zoveel schulden gemaakt, dat de Bernardusabdij bijna failliet gaat, hij weet ook de kloostertucht niet goed na te leven. De man overlijdt en wordt opgevolgd door Petrus van Breda.
Jeanne d’Arc wordt in Rouen gedood op de brandstapel.

HET JAAR 1430

Op 10 januari 1430 stelde Filips de Goede, de hertog van Bourgondië, de Orde van het Gulden Vlies in.

Marcelius Loeper wordt tot pastoor van Gastel benoemd, ook hij houdt zich niet aan de regels van het celibaat. Het altaar van St. Nicolaas in de Gastelse kerk wordt bediend door Lambertus Boet. Mogelijk is dit jaar een nieuwe kerk aangelegd op de plaats waar ook enkele decennia later de laatgotische kerk wordt gebouwd, naar het juiste bouwjaar blijft het gissen.
Filips I Valois van St. Pol is maar drie jaar hertog van Brabant, hij overlijdt plotsklaps op 26-jarige leeftijd in Leuven, de stad die hij een universiteit schenkt. Zijn opvolger is Filips de Goede, reeds hertog van Bourgondië en steeds machtiger in de Lage Landen.
Drie jaar na zijn vader overlijdt ook de moeder van Jan II van Glymes: Johanna van Boutershem. De voogdij komt bij de bisschop van Kamerijk te liggen.
In de kerk van Sluis trouwen hertog Filips de Goede en prinses Isabella van Portugal, waarbij de Orde van de Gulden Vlies wordt ingevoerd. Uit het banket op het verdere trouwfeest in Brugge komt een levend schaap tevoorschijn.
Jeanne d’Arc wordt gevangen genomen door de Bourgondiërs.

HET JAAR 1429

Pelgrim van Santiago de Compostela en processie (kleurenhoutsnede)

Zoals in heel katholiek Brabant houdt ook Gastel er zijn processies op na. Wellicht niet per se voor de patroonheilige Laurentius, als wel om bijvoorbeeld te bedanken voor een goede oogst of gespaard worden van natuur- of oorlogsgeweld. De processiegangers/gelovigen trekken over de Oude Dijk heen tot aan de verste slikken en schorren. Niet geheel zonder gevaar want bij vloed stroomt het gebied over. Een pastoor, die de processies leidt, is van dit jaar niet bekend.
Jeanne d’Arc inspireert het Franse leger bij de strijd tegen de Engelsen. Bij Orleans geven de Engelsen de strijd op, daarmee is haar bijnaam geboren: Maagd van Orleans.
Het Bloedmirakel van Alkmaar.

HET JAAR 1428

Zoen van Delft. Het ging hier niet om een zoen (kus) maar om een verdrag tussen Jacoba van Beieren, namens de Hoeken, en de hertog Filips van Bourgondië, die de Kabeljauwen vertegenwoordigde.

Jan van Glymes, vierde generatie uit het adellijk geslacht en grootvader van de heer van Bergen, overlijdt op 68-jarige leeftijd. Hij was gehuwd met Isabella de Grez. Hij heeft zijn zoon Jan I van Glymes – door zijn huwelijk met Johanna van Boutershem heer van Bergen op Zoom – nog een jaar overleeft. Inmiddels is zijn kleinzoon Jan metten Lippen voorbestemd te heersen over heerlijkheid Bergen en halfheerlijkheid Gastel.
Hertog Filips van St. Pol hernieuwt het privilege op vrije jaarmarkten voor Bergen op Zoom: iedere bezoeker van de jaarmarkt geniet zowel op de heen- als terugweg volledige vrijheid.
Polder bij Ossendrecht ingedijkt.
Met de Zoen van Delft (tussen Jacoba van Beieren, die in naam gravin en Filips de Goede) komt – op 3 juli voor even – een einde aan de Hoekse en Kabeljauwse Twisten. Het is ook het einde van het Beierse en begin van het Bourgondische Huis.
Amsterdamse Singel gegraven.

HET JAAR 1427

Luchtenburg maakte van oorsprong geen deel uit van het kasteel Zevenbergen, maar werd er later aan toegevoegd en diende als neerhuizing.

Petrus Strijt komt voor het laatst in de stukken als pastoor van Gastel voor.
Jan I van Glymes, heer van Bergen op Zoom tevens drost van Brabant, overlijdt op slechts 37-jarige leeftijd op het kasteel van Wouw. Gehuwd met Johanna van Boutersem, stamvader van het inmiddels Bergse geslacht. Daarmee is zijn 10-jarige zoon Jan II van Glymes ‘metten Lippen’ zijn feitelijke opvolger, al neemt zijn moeder (Johanna van Boutershem) nog wel voor hem waar.
Ook hertog Jan IV Valois van Brabant sterft. Zijn broer Filips I Valois (Philips van St. Pol) volgt hem op als hertog.
Beleg van Zevenbergen duurt voort. Na 14 weken geeft Gerrit het vanwege voedselschaarste en uitputting op. Heer Gerrit van Zevenbergen wordt door Filips de Goede afgezet, al laat hij wel eerst de stadsmuren en -poorten afbreken. Einde vestingstad Zevenbergen dus. Ook het kasteel van Zevenbergen gaat grotendeels ten onder. Gerrit van Strijen wordt gevangen genomen en naar Rijsel afgevoerd. Ook deze strijd hoort tot de Hoekse en Kabeljauwse Twisten.
In de Sint Nicolaaskerk van Utrecht begint op 5 december een traditie van ‘schoen zetten’ voor de armen.

HET JAAR 1426

Verdediging van de schans of fort Noordam bij Zevenbergen.

Verschillende Brabantse steden sluiten een akkoord waarin zij beloven elkanders burgers volgens hetzelfde recht te behandelen. Burgers worden zo gevrijwaard tegen willekeur van hertogelijke ambtenaren.
Jan van Glymes, Engelbert van Nassau en Hendrik van der Leck bezegelen een akkoord voor de pas opgerichte universiteit van Leuven. De jonge Jan II van Glymes wordt als student ingeschreven. De Leuvense universiteit wordt plechtig geopend.
Het oorlogsgeweld komt dichtbij, want in november wordt Zevenbergen – amper de Elisabethsvloed te boven – belegerd. De vesting-smalstad Zevenbergen is achter Jacoba van Beieren blijven staan. Het Bourgondisch leger van hertog Filips de Goede – op weg naar Gouda – moet eerst voorbij Zevenbergen. Filips biedt de heer van Zevenbergen. Gerrit van Strijen, eerst nog geld mits hij zich aan Bourgondische zijde schaart. Hij weigert, waarop Filips vanaf het Land van Gastel dagenlang beschietingen uitvoert, muren beukt met stormrammen en met stormladder de vesting in klimt.
Sloten wordt een stad.

HET JAAR 1425

De oude Spaanse kerk van Gastel die later deze eeuw gebouwd zou worden.

Nieuwenbosch wordt niet meer heropgebouwd, het gebied is verlaten. In het hoger gelegen Oudenbosch wordt een nieuwe kerk gesticht: de Agathakerk in de Kerkstraat (later St. Bernaertstraat).
In sommige documenten wordt 1425 als begin bouwjaar van de katholieke kerk in Oud Gastel gezien. Dat zou dan 300 jaar na de oorkonde zijn, waarvan haar echtheid in twijfel getrokken wordt. Waarin Gastel niet vermeld wordt, maar wel de gebiedsafbakening en het gegeven dat er in 1125 al een kapel of kerkje staat. Het zou Fastradus Scheerebaert zijn die in 1125 afstand doet van het Land van Gastel en de grond schenkt aan de Sint Laurensabdij van de Bernardijnen te Oostbroek bij Utrecht. Volgens kroniekschrijver Krϋger zou het oudste kerkje op Kuivezand gestaan hebben, maar het onderste stuk van de toren van 1220 zijn (naar later blijkt een ingekerfd getal op een telsteen).
Hertog Jan IV van Brabant sticht de Universiteit van Leuven, de eerste universiteit van de Nederlanden.
Jan I van Glymes staat nog een laatste maal op het strijdtoneel n.l. bij de belegering van Bergen te Henegouwen. Hij keert snel naar zijn eigen Bergen terug als Antwerpenaren de Scheldestad dreigen aan te vallen.
Jan Keldermans (ook wel Jan van Mansdale genoemd) overlijdt, stamhouder van Mechels beeldhouwersgeslacht; hem wordt het praalgraf van de Van Polanens toegeschreven.
De gevangen genomen Jacoba van Beieren vlucht in mannenkleren uit Gents cachot.

HET JAAR 1424

Er komt nog eens een derde, gelukkig veel kleinere Sint Elisabethsvloed over de Lage Landen heen. Herstelwerkzaamheden die de schade van de vloed uit 1421 moeten herstellen, worden weer weggevaagd.
Uit deze tijd is het verhaal van de vriendschap tussen de veerman van het veer Oudenbosch-Dordrecht en de molenaar van Cuivesant. Afgesproken is dat bij harde wind de veerman dubbel tarief mag rekenen. Kooplieden, die van de paardenmarkt in Antwerpen komen, overnachten in de Rucphense Posthoorn en reizen vervolgens naar Oudenbosch. De molenaar ziet ze van verre aankomen en begint vrolijk de zeilen te reven, waardoor de veerman de dubbele prijs kan rekenen. Samen verdelen ze de extra opbrengst.
Het spookeiland Antillia in de Atlantische Oceaan verschijnt voor het eerst op een kaart.
Jacob van Huse maakt houten beeldje Jantje van Sluis, dat staat in de Belfort van het Zeeuwse stadje.

HET JAAR 1423

Een van de drie gebrandschilderde ramen, achter het heiligdom, die de geschiedenis van de Kapelberg weergeven.

Inwoners uit Nieuwenbosch zijn na de St. Elisabethsvloed gevlucht naar de hoger gelegen dyc (Bosschendijk). Op een kruispunt van wegen (Wagenhoeck) ontstaat een nieuw dorp, het latere Oudenbosch. Gastelaren zitten nog enigszins droog op de dek- zandrug van Kuivezand.
Als dank de stormvloed te hebben doorstaan worden kapellen gebouwd in Zegge en bij Deurvaart (Kapelberg). Het was bij de vloed dat een schipper de Lede indrijft, op Doorlicht landt en uit dankbaarheid voor zijn wonderbare redding een Mariakapel sticht. Een soortgelijk verhaal duikt ook op in Zegge.
Door de vloed ontstaan her en der welen, zoals ook bij de Duiventoren/Drie Weikes nabij Oudenbosch. Het wordt de Zwarte Weel genoemd en de legende gaat dat hier een kasteel heeft gestaan, waarop een ridder woonde, die het met de duivel hield. Voor straf is op een nacht het kasteel in de diepte verzonken en daar ligt nu de onpeilbaar diepe Zwarte Weel.
Klooster Bethlehem in Utrecht gesticht.

HET JAAR 1422

Naar schatting 16 dorpen en 2000 mensen verdwenen die nacht in de woeste binnenzee die ontstond nadat de dijken het begaven.

Hoe ver de Sint Elisabethsvloed landinwaarts is getrokken, is te zien aan de nieuwe scheidslijn tussen zand- en kleigrond. Grofweg de lijn Geertruidenberg, Zevenbergen en bij Gastel tot aan de Oudendijk en door naar Steenbergen. Dat zal ook bij latere inpolderingen niet veranderen. Ten noorden van Gastel begint zich na de vloed buitendijks nieuw land in het water af te tekenen: een grote zandbank, aangeduid als ’t Sant er buyten. Lagen Zuid-Holland en noordwestelijk Brabant aanvankelijk tegen elkaar aan, nu gescheiden door een breed water: Hollandsch Diep. Reden om een veerdienst tussen Oudenbosch en Dordrecht in te voeren. Het stelsel van zeearmen en benedenrivieren is finaal veranderd.
Petrus Strijt, pastoor van Gastel, krijgt een boete wegens overtreding van de wet op het celibaat. Een veelvoorkomende overtreding in de 15e eeuw.
Jan II van Glymes wordt ook drossaard van Brabant. Dat is de belangrijkste persoon in de rechtspraak. Daarnaast is er een schout, die ondergeschikt is aan de drossaard. De schepenen op hun beurt besturen de dorpen en spreken recht.
Jacoba van Beieren laat huwelijk met Jan IV van Brabant nietig verklaren, vertrekt naar Engeland en trouwt met Humphrey van Gloucester, zoon van de Engelse koning Hendrik IV. Filips van Glymes, broer van Jan metten Lippen, wordt geboren. Hij wordt later heer van Grimbergen en Rode.

HET JAAR 1421

Doorbraak der grote Zuidhollandsche Waerd in 't jaar 1421.

Een rampjaar. De verschrikkelijke St. Elisabethsvloed van 19 november, waarbij het zeewater diep het land injaagt: kerk en dorp Nieuwenbosch gaan aan het wassende water verloren. Het heeft net geen honderd jaar bestaan. De mensen vluchten naar even verderop ‘het hoger Baerlebosch’ oftewel Oudenbosch. De gigantische watersnood richt ook in Gastel veel schade aan. Het dorp drijft voor het grootste gedeelte, zo wordt het beschreven. Naar verluid trekt daarmee de bevolking ook meer westwaarts: van Kuivezand/omgeving Grimhuizen naar het tegenwoordige dorp.
Andere gevolgen: de Biesbosch wordt gevormd, liefst 72 Zuid-Hollandse en 28 Brabantse dorpen raken verloren. Polder De Grote Waard loopt vol, waardoor de postverbinding Dordrecht-Antwerpen verbreekt en Dordrecht een eiland wordt. In onze streek verzwelgen Zonzeel en Niervaert, maar ook Zevenbergen wordt een eilandje, de stad raakt in verval.
De sage van de zeemeermin is hieraan ontleend. Op nieuwjaarsdag al spoelt een meermin aan in de haven van Zevenbergen, ze vraagt wat te drinken en eten, maar krijgt niks. Boos verdwijnt ze weer in het water, ze voorspelt dat het niet goed met Zevenbergen afloopt: ‘alleen de Lobbekenstoren zal blijven bestaan’. Die voorspelling komt met de Elisabethsvloed uit: het zoutstadje wordt verwoest, behalve de toren. Andere legendes gaan over de schippers, die in de storm gered worden en uit dankbaarheid een kapel oprichten. Bij Zegge en de Gastelse Kapelberg is dat het geval. Eerder dat jaar was zowaar de Westlandse polder bij Steenbergen ingedijkt.
Tot pastoor van Gastel wordt Petrus Strijt benoemd.
Stadsbrand Amsterdam: 1/3e van stad brandt af.
Ede wordt door mannen uit Amersfoort/Utrecht plat gebrand.

HET JAAR 1420

De deken van Lier voert het incorporatieverzoek van Paus Martinus V alsnog door. De abdij van St. Bernard heeft kennelijk geen garanties dat de inlijving gerespecteerd wordt. Steeds weer keert het terug op het bordje van het Vaticaan. Qua grondgebied koopt de abdij van Johannes van den Houte Godevaertszoon al zijn bezittingen in Oudenbosch en in de ‘Nederloose’ onder Gastel. Dat is in het noord-oostelijk deel van het Land van Gastel. ‘Loos’ staat echter wel voor: verloren gebied. In 1359 komen we een Godevaert als drossaard tegen en Van den Houte zou van de latere Ettense tak ‘Uten Houte’ afkomstig zijn.
Onder de edelen, die meedoen aan een ontzettingsmacht van Geertruidenberg bevindt zich ook Jan I van Glymes. Het beleg van Geertruidenberg wordt beëindigd, maar het stadje is wel zwaar beschadigd.
Jan van Glymes verwerft van Brabants hertog Jan het voorrecht ieder, die de marktvrede verstoort, te mogen arresteren.
Stadsbrand Tiel: hele stad brandt af.
Huwelijk Jacoba van Beieren en Jan van Brabant loopt spaak, hij sluit met haar oom Jan verdrag van Sint Maartensdijk, waarmee Jan Zeeland en Holland verpandt.

HET JAAR 1419

Het 'Stoofhuis', waar ook edelen en priesters zich graag lieten verwennen. (foto: PR) Dubbele moraal katholieke kerk ook al in de middeleeuwen

Henricus van Meeuwen, pastoor van Gastel, krijgt een boete wegens overtreding van de wet op het celibaat. Hoe zwaar de straf is, wordt niet bekend. Schending van het celibaat komt in deze periode veel voor; zelfs sommige pausen houden er kinderen op na.
Na een regeerperiode van bijna een halve eeuw overlijdt Hendrik II van Boutershem, heer van Bergen op Zoom/halfheer van Gastel. Hij wordt kortstondig opgevolgd door Hendrik III van Boutershem (tevens heer van Grimbergen) die spoedig na zijn vader sterft en vervolgens door schoonzoon Jan I van Glymes. Hij is een jaar eerder getrouwd met Johanna van Boutershem, dochter van Hendrik III. Hiermee komt een eind aan een bijna 70-jarige heerschappij onder de naam Van Boutershem. De hertog van Brabant beleent het echtpaar Van Glymes-Van Boutershem de heerlijkheid Bergen op Zoom. De Bergse heer verleent behalve het molenrecht ook het lepelrecht van het te malen koren.
Stadsbrand ’s Hertogenbosch, waarbij 112 mensen omkomen.
Bourgondisch hertog Jan zonder Vrees (oom van Jan IV van Brabant) wordt vermoord door militante Armagnacs.

HET JAAR 1418

Paus Martinus V (Genazzano, 1368 – Rome, 20 februari 1431).

De lijkwade van Turijn ligt korte tijd in het Limburgse kasteel Montfort.

Eerste vermelding van het altaar van OL Vrouw en van St. Jan de Apostel uit Gastelse kerk, bediend door Johannes Bye. Paus Martinus V gelast de dekens van Antwerpen en Lier om de incorporatie van de parochie Gastel opnieuw door te voeren. Voorganger Bonifacius IX had namelijk alle incorporaties weer herroepen.
Edelman Jan I van Glymes getrouwd met Johanna van Boutersem, wordt weldra heer van Bergen op Zoom en drost van Brabant. Een rang hoger trouwt Jacoba van Beieren met hertog Jan IV van Brabant, waardoor de Hoekse en Kabeljauwse Twisten escaleren. Jacoba staat immers aan de kant van de Kabeljauwen, haar oom Jan van Beieren bij de Hoeken. De Brabantse hertog probeert vergeefs Dordrecht te veroveren: de verliezen aan Brabantse zijde zijn aanzienlijk.
Concilie van Konstanz eindigt: Westers Schisma is voorbij. Tegenpaus Johannes XXIII wordt vrijgelaten en benoemd tot kardinaal van Toscane.

HET JAAR 1417

Huwelijk Jacoba van Beieren, gravin van Holland, en Jan IV, hertog van Brabant, op 10 maart 1418.

Hertog Jan IV van Brabant verbreekt de banden, die hem binden aan de voogdijraad, het zogeheten Regiment van Elf. Jan II van Glymes alias Jan metten Lippen wordt geboren. Zijn invloed op onze streek wordt deze eeuw van een ongekende omvang. In het Zeeuws-Vlaamse Biervliet verlooft de 16-jarige Jacoba van Beieren zich met de 14-jarige hertog Jan IV van Brabant. Huwelijken op zeer jonge leeftijd zijn in de Middeleeuwen de normaalste zaak van de wereld. Jacoba en Jan IV waren bovendien volle neef en nicht, een door de kerk verboden graad van bloedverwantschap in geval van huwelijksplannen. Pauselijke dispensatie is nodig om het huwelijk een jaar later te voltrekken.
Beleg van Gorinchem, dat definitief tot Holland behoord.
Begin bouw Sint Catharijnekerk van Brielle. De Achterhaven in Delfshaven wordt gebouwd.

HET JAAR 1416

Portret van Jan IV, Hertog van Brabant en Lotharingen.

Tegen de wil van zijn vader trouwt Jan I van Glymes met Johanna van Boutershem, kleindochter van Hendrik II en Johanna van Bergen. Deze Jan I van Glymes zou een bastaard van hertog Jan II van Brabant zijn. Zo komt het vermaarde geslacht der Glymes in het bezit van de heerlijkheid Bergen op Zoom. Meerdere generaties zullen het verloop van de geschiedenis in ons gebied (Heerlijkheid Bergen op Zoom, later Markiezaat) gaan bepalen. Voor het Land van Gastel is dat zeker het geval als in 1458 de tweeherigheid verdwijnt.
Gijsbrecht van Brederode wordt geboren, later vermaard geestelijke en woonachtig in Breda.
In Venlo wordt het Dominicanenklooster in gebruik genomen door de Augustinessen.

HET JAAR 1415

De hertog van Brabant, Anton van Bourgondië, sneuvelt bij de slag bij Azincourt, waar de Engelsen een grote overwinning op de Fransen boeken. Bij de slag komen zo’n 5000 edelen om het leven. De hertog strijdt in het harnas van zijn kamerheer, waardoor hij door de Engelsen niet herkend is als hoge edele. In krijgsgevangenschap is hij met andere gevangen gedood. Onder deze hertog Anton wordt de administratie en financiewezen van het hertogdom grondig hervormd: een Rekenkamer opgericht en een kanselier van Brabant aangesteld. Hij verdedigt de Brabantse belangen met verve en verzwakt de banden met het Duitse Rijk. Zijn pas 12-jarige zoon Jan IV van Brabant volgt hem op.
Op Concilie van Konstanz is besloten dat de drie pausen worden afgezet.

HET JAAR 1414

Amsterdam, klein stadje aan het IJ groeit gestaag.

De dorpen in het Land van Gastel mogen dan zoetjesaan groeien, voor stadrechten komen ze niet in aanmerking. Het criterium is ook niet zozeer de omvang van een plaats of het aantal inwoners. Het zijn rechten en privileges, die aan een plaats worden toegekend door de eigenaar of de bezitter van de grond. In dat verband zou Oudenbosch in de 15e eeuw kansrijk geweest zijn.
Dit jaar krijgen bijvoorbeeld Weert en negen kleinere Westfriese dorpen, zoals Schagen en Abbekerk stadsrechten. Stavoren was in 1058 het eerste stadje met stadsrechten. En Amsterdam – van hetzelfde bouwjaar 1275 als Gastel – krijgt reeds in 1300 stadsrechten.
’s Hertogenbosch in 1184 de eerste Brabantse plaats. In onze streek volgen Breda in 1198, Bergen op Zoom in 1212, Geertruidenberg in 1213, Steenbergen in 1272 en Klundert in 1357.
Het Concilie van Konstanz – een initiatief van de Duitse koning – moet einde maken aan Westers Schisma van paus en tegenpaus. Het overleg zal tot 1418 duren. Ook Bernardus-abt Petrus van Gorcum neemt er aan deel.
Schrijver Hennen van Merchtenen brengt de Kroniek van Brabant uit.

HET JAAR 1413

De blauwe schuit volgens Walter Hagenaars kunstenaar uit Bergen op Zoom.

In Bergen op Zoom wordt het eerste schippersgilde opgericht met een eigen ambachtshuis aan de Noordzijde Haven en eigen altaar in de Grote Kerk.
Een eerste vastenavondtekst van Jacob van Oestvoren, waarin vermeld ‘Dit is ind blau scuit’ geldt als de oudste schriftelijke vermelding van de (Bergse) Vastenavond. Voor het stadsbestuur aanleiding hoge gasten uit te nodigen voor een uitgebreid maal in Stads theercamer. In het satirisch gedicht De Blauwe Schuit worden mensen die ongewenst gedrag vertonen, aangespoord daar zeker mee door te gaan en plaats te nemen in een blauwe schuit. Dan konden ze daarin afgevoerd worden. Volksfeest en burgermoraal in ene. Ook nu nog trekt de Blauwe Schuit door Krabbegat tijdens Vastenavend. Of Gastelaren de blauwe schuit in 1413 al voorbij zien trekken, is twijfelachtig. Op het platteland is nog lang geen sprake van carnaval.
Lieven van den Clite schildert Het Laatste Oordeel.

HET JAAR 1412

Het gebied dat later Oud- en Nieuwland is gaan heten onder Oudenbosch wordt uitgegeven. In de katholieke wereld is het Westers Schisma nog steeds gaande: een periode van pausen en tegenpausen, die elkaar tegenwerken. De oorsprong ligt in de ballingschap van de vorige eeuw toen de pausen Rome ontvluchten en de pauselijke zetel in Avignon vestigen. Tegen die achtergrond moeten pastoors als Theodoricus in de Gastel zich staande houden, maar deze kerkcrisis komt het katholieke geloof niet ten goede.
Vrede tussen Gelre en Holland bezegeld: einde aan Land van Arkel.
In Lotharingen wordt Jeanne d’Arc geboren.

HET JAAR 1411

Buste van Jan Appelmans, vermaard bouwmeester (±1395).

Nog een architect overlijdt: Jan Appelmans, bouwmeester van de Onze Lieve Vrouwe Kathedraal van Antwerpen. Appelmans begint aan de bouw in 1352. De kathedraal vormt de hoofdkerk van het bisdom Antwerpen, waartoe ook Gastel behoort. Zoon Pieter Appelmans zet het werk aan deze kerk voort. De bouw van flinke kerken is tot dan voorbehouden aan de grote steden. Toch krijgen nagenoeg alle kleine dorpen ook kerken en kerktorens, opgebouwd uit baksteen. Het is daarom dat gesproken wordt van Brabants Gouden Eeuw.
Gelre geeft het Land van Arkel terug aan Holland.
Hertog Jan zonder Vrees bemoeit zich veel met de binnenlandse twisten in Frankrijk gedurende de Honderdjarige oorlog.

HET JAAR 1410

Brabantse gotiek, de grote kerk van Antwerpen.

De eerste grote Brabantse steenhouwer-bouwmeester Jacob van Tienen – ook bekend als Jacob van Gobertingen – overlijdt. Hij is bouwmeester van de grote kerken van Brussel, Antwerpen en Tienen en het stadhuis van Brussel. Jacob wordt beschouwd als grondlegger en grootmeester der Brabantse gotiek en een inspiratiebron voor 15e eeuwse bouwmeesters zoals de gebroeders Keldermans, die mogelijk ook bij de bouw van de Gastelse kerk betrokken zijn.
Eerste vermelding Nieuw-Vossemeer.
Praag krijgt het allereerste astronomisch uurwerk, bevestigd tegen het stadhuis.

HET JAAR 1409

Cambrinus, koning van het bier in Brabant.

Abt Petrus de Santvliet trekt – met goedkeuring van de hertog van Brabant – de jaren geleden uitgegeven moerconcessies voor Gastelaren Willem vander Mere en Jan van Overhesselake nu in. De namen keren later terug in Meir en Overesselijk. Gebieden die in aanmerking komen worden voortaan bedijkt en als landbouwgrond gebruikt. De abt geeft de relatief hoger gelegen gronden uit aan de ‘goede luijden’ van Hoeven. Ook begint de bedijking van wat later de Hoevense Beemden is gaan heten.
De Bourgondische hertog Jan Zonder Vrees stelt een nieuw ridderorde in: de Orde van de Hop, gewijd aan de nagedachtenis van de nooit bestaande ‘hertog Cambrinus van Brabant’, ook wel koning van het bier genoemd. Waarschijnlijk is Cambrinus een bijnaam geweest van een vroegere hertog. De huidige hertog Jan zonder Vrees is zelf de voordrinker. Maar het gaat ook om het economisch belang van de hop. Hop wordt sporadisch in het gebied van de Brabantse wal gebrouwen, maar zeker nabij de kloostertuinen is dat het geval.
In Amsterdam wordt de Nieuwe Kerk ingewijd.

HET JAAR 1408

De belegering van een stad met steeds weer nieuw wapentuig, zoals deze kat.

Het is een wonder dat Gastel veelal buiten het strijdgewoel kan blijven. Met almaar oorlogen en belegeringen is het wel logisch dat de aanvalstechnieken en wapens zich voortdurend ontwikkelen. Fraai voorbeeld is dit jaar het Beleg van Maastricht. De Limburgse stad Maastricht wordt belegerd door opstandige Luikse inwoners. Niet alleen gooien de opstandelingen brandbommen in de stad, maar ook vuilnis en lijken met de bedoeling ziekten te verspreiden. De Luikenaren maken ook gebruik van een kat. Dat is een langwerpige verplaatsbare houten constructie. De Maastrichtse burgermilities weren zich kranig, ook wordt een nieuw gilde opgericht dat van de boogschutters.
De eerste vrouwen treden in het Vrouwenklooster Diepenveen.

HET JAAR 1407

Een lepralijder met ratel en een melaatse; allebei buiten de stadspoort.

Naast de pest komt melaatsheid of lepra veel voor onder de mensen. Melaatsen worden snel ondergebracht in pesthuizen buiten de stad, dragen speciale kleding en een ratel als ze onder de mensen komen. In Bergen op Zoom wordt buiten de Wouwse Poort een rij huisjes gebouwd, de Lazarinnen geheten. Lepra komt ook in Gastel voor. Voor de leprozen wordt een houten hutje bij de kerk of langs een toegangsweg gebouwd.
Nabij Alkmaar wordt ’s lands eerste wipmolen gebouwd: het begin van wat genoemd wordt ‘het Nederlands polderlandschap’.
Stadsrechten voor Coevorden.

HET JAAR 1406

Johanna van Brabant, liefst 51 jaar aan de macht in het Hertogdom Brabant.

Een eerste rederijkersgilde De Vreugdenbloeme wordt in Bergen op Zoom opgericht. Het speelt openluchtspellen ten tijde van vastenavond.
Op 1 december blaast Johanna van Brabant haar laatste adem uit. Ruim een halve eeuw (sinds 1355) is zij aan de macht geweest, bijzonder lang dus. Drie dagen lang luiden de klokken voor deze laatste rechtstreekse afstammeling van een dynastie, die sinds mensenheugenis in Brabant had geregeerd. Anton van Bourgondië Valois, tweede zoon van Margaretha van Male en Filips de Stoute, volgt haar op. Hij belooft de oude rechten van steden en gewesten te zullen bewaren.
Johanna van Brabant (1322-1406) werd in 1322 geboren in Brussel als oudste dochter van Jan III (1300-1355), hertog van Brabant, en Maria van Evreux (1303-1335). Door haar afkomst en de politieke spellen waarin ze verstrikt raakte, heeft ze veel betekend voor de grenzen van Brabant.
Op 16 juni is boven ons land een totale zonsverduistering te zien. Het natuurverschijnsel boezemt veel mensen angst in.

HET JAAR 1405

Een bladzijde uit het wapenboek Beyeren. Het wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag.

Uit stukken blijkt dat de Gastelse pastoor momenteel ene Theodoricus is.
In navolging van de vorige paus bevestigt paus Innocentius VII nogmaals de inlijving door de Bernardusabdij van de Gastelse parochie. Kennelijk wordt daar niet altijd gehoor aan gegeven. Bijgeloof is ook een factor, zo wordt beweerd dat rondom Gastel een koekeloerehaan als oogsthaan rondzwerft. De haan wordt gezien als vruchtbaarheid-symbool.
Hertogin Margaretha van Male overlijdt. Zij is een nicht van Johanna van Brabant, die kinderloos blijft en haar in de laatste jaren is opgevolgd.
Het wapenboek Beyeren wordt voltooid; het is een middeleeuws handschrift met 1096 ingekleurde wapenschilden. Ook de wapens van de hertogen van Brabant, de heren van Breda en Bergen op Zoom staan erin.
De Hollandse graaf Willem IV bevestigt privileges en vrijheden van Vlissingen, waarmee Bergen op Zoom er een concurrent bij krijgt aan de Schelde.

HET JAAR 1404

Engelbrecht van Nassau; halfheer van Gastel.

Engelbrecht van Nassau-Siegen wordt door zijn huwelijk met Johanna van Polanen heer van Breda/halfheer van Gastel.
Een (eerste) Sint-Elisabethsvloed teistert op 19 november de Lage Landen en ook West-Brabant. Diverse dijkdoorbraken op Walcheren en in Vlaanderen. Drie Zeeuwse vissersdorpen gaan ten onder. Antwerpen profiteert echter, want de Honte wordt steeds beter bevaarbaar, dus nu legt Bergen het weer af.
Anton van Bourgondië reorganiseert als regent/ruwaard de hofhouding van het hertogdom nu de zwaar aftakelende Johanna daar niet meer toe in staat is.
Abt Petrus van Santvliet heeft het te bont gemaakt, hij wordt uit zijn functie gezet. Petrus van Gorcum, gestudeerd in Heidelberg, volgt hem op.
Filips de Stoute, een van de machtigste vorsten, overlijdt aan een in Brussel heersende griep, hij wil nog naar Dijon maar sterft onderweg in Halle. Zoon Jan zonder Vrees volgt hem op.

HET JAAR 1403

Ontwerptekening voor het wandtapijt door Bernard van Orley met Engelbrecht I van Nassau-Breda en Johanna van Polanen.

Op elfjarige leeftijd wordt Johanna van Polanen (Vrouwe Jehenne) uitgehuwelijkt aan Engelbrecht van Nassau-Siegen. De Nassau’s zijn een oud-adellijk geslacht uit het Middenrijnse gebied. Het huwelijk betekent het begin van de aanwezigheid van het huis van Nassau in de Nederlanden, te beginnen in ons Brabant. Het paar woont in het kasteel van Breda.
Het stadhuis van Bergen op Zoom is voltooid. Het bestaat uit de linkerpoort ‘De Oliphant’, het schepenenhuis en rechts Leeuwenborgh het feitelijke stadhuis.
Jan IV van Brabant wordt geboren.
Geboren Bredanaar en letterkundige/specialist Roomse liturgie Radulf van der Beeke overlijdt in Tongeren.
Stadsrechten voor Brouwershaven.
De Cisterciënzers stichten in Sibculo een klooster.

HET JAAR 1402

Lombardijnen openen een bank- en wisselkantoor in Steenbergen.

Italianen uit Lombardije krijgen in Steenbergen vergunning een bank en wisselkantoor te openen. Voor Gastelaren is dit het dichtstbijzijnde adres om – waarschijnlijk op beperkte schaal – geldzaken te doen. In de geschiedenis van het bankwezen en kredietverlening neemt Lombardije een belangrijke plaats in. Nog steeds kent de bankwereld de Lombardrente en het Nederlandse woord lommerd is een verbastering van lombard en betekent bank van lening. Deze Italianen verspreiden zich in deze jaren over heel Europa, vooral daar waar de jaarmarkten zijn. Daar is immers handel en is geld een gewenst ruilmiddel.
De hertogen van Brabant zijn twee eeuwen aan de macht nadat Hendrik I van Brabant de graaf Dirk VII van Holland in 1202 verslaat.
Bergen herrijst na de stadsbrand, dit jaar is de lakenhal gereed.
Nijmegen wordt een Hanzestad.
In Utrecht wordt nabij de waag een houten stadskraan gebouwd, die goederen uit schepen in en uitlaadt.
Slag bij Humbleton Hill, dat eeuwen later in Shakespeares Hendrik IV voorkomt.

HET JAAR 1401

De Staten van Brabant erkennen Margaretha van Male, echtgenote van Filips de Stoute en haar zonen als erfopvolgers van hertogin Johanna, daarmee geeft ze het feitelijke bestuur van het hertogdom over aan zoon Anton van Bourgondië en hij wordt als ruwaard van Brabant aangesteld, maar ook als hertog van Limburg.
Een Steenbergse schipper brengt het eerste boekweit uit het oosten mee naar de Nederlanden. Het zou een belangrijk volksvoedsel worden. Ook in Gastel wordt het weldra verbouwd; het inmiddels verdwenen Boekweitstraatje refereert er lange tijd aan.
Met de Vrede van Bolsward onderwerpen de Friezen zich alsnog aan het grafelijk gezag van Holland.

terug naar het begin van de pagina

De Vijftiende Eeuw

Recente reacties

Archieven

Categorieën

Meta

sidebar menu