De Dondersteen van Oud Gastel

De Dondersteen van Oud Gastel is een bijzondere zwerfkei die al eeuwenlang bekend is in de regio Halderberge. Het object heeft zowel geologische als culturele betekenis en wordt al vóór 1600 in archieven vermeld. Hieronder een archiefstuk uit 1657:

Oorspronkelijk ligt de steen op akkergrond langs de oude Steenstraat, de donderakker (D610) bij Oud Gastel een weg die zijn naam aan deze kei te dankt.

Historische achtergrond

De eerste vermeldingen van de Dondersteen dateren uit de 16e eeuw. Volgens overlevering ligt de steen langs een akkerweg tussen Oud Gastel en Oudenbosch op de “Donderakker”. In de volksmond wordt hij “dondersteen” genoemd, vanuit het geloof dat hij bij onweer uit de hemel is gevallen. Dergelijke verhalen zijn wijdverbreid in Europa: grote zwerfkeien worden vaak gezien als magische of hemelse stenen. Zo krijgt ook de Gastelse Dondersteen een bijna mythische status als herkenningspunt in het landschap.

Verplaatsing en herplaatsing

Rond 1808 werd de steen door boer Akkermans uit het Gastelse zand gegraven en naar Oudenbosch vervoerd, waar deze als curiositeit tentoongesteld wordt. In 1888 krijgt de steen een plek in de tuin van het jezuïetenklooster aldaar. Tijdens de 20e eeuw verhuist de kei opnieuw, onder andere naar het museum bij het Jezuïetencollege. Tegenwoordig pleit Heemkundekring ‘Het Land van Gastel’ voor terugkeer van de steen naar zijn oorspronkelijke omgeving, als symbool van lokaal erfgoed en identiteit.

Geologische betekenis

De Dondersteen is geologisch gezien een zwerfkei van biotiet- (grofkorrelige-) graniet, waarschijnlijk afkomstig uit Fennoscandië, het Scandinavisch kristallijn massief (Zuid-Zweden of Zuid-Noorwegen). Zulke stenen worden in de voorlaatste ijstijd (het Saalien, ca. 150.000 jaar geleden) door gletsjers naar Noord-Nederland vervoerd. West-Brabant ligt echter buiten het directe bereik van dat landijs, waardoor het voorkomen van deze kei bijzonder is.
Er bestaan twee verklaringen voor zijn aanwezigheid:

de steen komt met drijvend ijs of gletsjerafzetting in het gebied terecht. In dit geval zou er meer sedimentafzetting gevonden moeten worden;

of hij wordt later per schip aangevoerd als ballast- of ankersteen, wat gezien de historische waterverbindingen goed mogelijk is, al heeft de locatie nooit direct aan het water gelegen.;

of uit religieuze overtuiging hebben prehitorische inwoners de kei versleep, zoals de Hunnebedbouwers ook grote zwerfkeien hebben weten te verplaatsen.
Welke route ook juist is, de Dondersteen vormt een zeldzaam geologisch overblijfsel dat inzicht geeft in de natuurlijke geschiedenis van West-Brabant.

Culturele betekenis

Naast zijn wetenschappelijke waarde heeft de Dondersteen een sterke symbolische betekenis voor de inwoners van Oud Gastel. De kei staat symbool voor de verbondenheid tussen mens, landschap en geschiedenis. Tijdens lokale cultuurprojecten zoals de Kunst & Cultuurmaand Halderberge keert het verhaal van de Dondersteen regelmatig terug. Tijdens ‘Het Gastels Spektakel’ ter gelegenheid van het 750 jaar bestaan van Gastel is er ook uitgebreid aandacht aan besteed.

De wens leeft om hem opnieuw een zichtbare plaats te geven nabij zijn oorspronkelijke vindplaats, als tastbare herinnering aan het verleden.

Bronnen en verwijzingen

Heemkundekring Het Land van Gastel Jaarboeken 1987, 1999 en 2009

Natuurtijdschriften.nl “Zwerfstenen in West-Brabant” (1999)

Tongerlohuys.nl Jaarboek 1988, Kroniek van Gastel

Internetbode.nl Artikelen over de Dondersteen en Kunst & Cultuurmaand Halderberge

Gemeente Halderberge Erfgoedpublicaties en Cultuuragen