De Dondersteen van Oud Gastel

De Dondersteen van Oud Gastel is een bijzondere zwerfkei die al eeuwenlang bekend is in de regio Halderberge. Het object heeft zowel geologische als culturele betekenis en wordt al vóór 1600 in archieven vermeld. Hieronder een archiefstuk uit 1657:

Oorspronkelijk ligt de steen op akkergrond langs de oude Steenstraat, de Donderakker (D610) bij Oud Gastel een weg die zijn naam aan deze kei dankt.

Historische achtergrond

De eerste vermeldingen van de Dondersteen dateren uit de 16e eeuw. Volgens overlevering ligt de steen langs een akkerweg tussen Oud Gastel en Oudenbosch op de “Donderakker”. In de volksmond wordt hij “Dondersteen” genoemd, vanuit het geloof dat hij bij onweer uit de hemel is gevallen. Dergelijke verhalen zijn wijdverbreid in Europa: grote zwerfkeien worden vaak gezien als magische of hemelse stenen. Zo krijgt ook de Gastelse Dondersteen een bijna mythische status als herkenningspunt in het landschap.

Geologische betekenis

De Dondersteen is geologisch gezien een zwerfkei van biotiet- (grofkorrelige-) graniet, waarschijnlijk afkomstig uit Fennoscandië, het Scandinavisch kristallijn massief (Zuid-Zweden of Zuid-Noorwegen). Zulke stenen worden in de voorlaatste ijstijd (het Saalien, ca. 150.000 jaar geleden) door gletsjers naar Noord-Nederland vervoerd. West-Brabant ligt echter buiten het directe bereik van dat landijs, waardoor het voorkomen van deze kei bijzonder is.
Er bestaan meerdere verklaringen voor zijn aanwezigheid:

• de steen komt met drijvend ijs of gletsjerafzetting in het gebied terecht. In dit geval zou er meer sedimentafzetting gevonden moeten worden.
• of wordt per schip aangevoerd als ballast- of ankersteen, wat gezien de historische waterverbindingen goed mogelijk is, al heeft de locatie nooit direct aan het water gelegen.
• of uit religieuze overtuiging hebben prehistorische inwoners de kei versleept, zoals de Hunnebedbouwers in Drenthe ook grote zwerfkeien hebben weten te verplaatsen.

Welke route ook juist is, de Dondersteen vormt een zeldzaam geologisch overblijfsel in de natuurlijke geschiedenis van West-Brabant al dan niet door de mens beïnvloedt.

Verplaatsing en herplaatsing

Een schilderij uit de jaren ’90 van de vorige eeuw
Rond 1808 wordt de steen door boer Ackermans uit het Gastelse zand opgegraven en naar Oudenbosch vervoerd, waar deze als curiositeit tentoongesteld wordt. In 1888 krijgt de steen een plek in de tuin van het Jezuïetenklooster aldaar. Tijdens de 20e eeuw verhuist de kei opnieuw, onder andere naar het museum bij het Jezuïetencollege.

Culturele betekenis

Naast zijn wetenschappelijke waarde heeft de Dondersteen een sterke symbolische betekenis voor de inwoners van Oud Gastel. De kei staat symbool voor de verbondenheid tussen mens, landschap en geschiedenis. Tijdens lokale cultuurprojecten zoals de Kunst- & Cultuurmaand Halderberge keert het verhaal van de Dondersteen regelmatig terug.

“Reusachtige zwerfkei zorgt al eeuwen voor gedonder tussen buurdorpen”

Al tweehonderd jaar ‘ruziën’ Oud Gastel en Oudenbosch om een kolossale steen die ooit in het Gastelse zand wordt ontdekt. In 1808 verdwijnt het granieten gevaarte onder dubieuze omstandigheden naar Oudenbosch. In Oud Gastel willen ze nu hun gestolen (t)rots terug. 

De ongeveer vijf ton wegende kei is, tot groot verdriet van veel Gastelaren, tegenwoordig te bewonderen tegenover de ingang van het Natuurhistorisch en Volkenkundig Museum in Oudenbosch.
“Het wordt tijd dat er een einde komt aan het gedonder want hij is van ons”, knipoogt Karel Bartelen voorzitter van Heemkundekring ‘Het Land van Gastel’.

“Hij staat hier prima en we zorgen er goed voor”, stelt Jan Bedaf oud-voorzitter van de Heemkundige Kring Broeder Christofoor. 
Hij snapt niets van de ophef die er in zijn buurdorp is ontstaan: “Hij heeft door de jaren heen op verschillende plekken in Oudenbosch gelegen. Juridisch gezien zou je dus kunnen stellen dat de zaak verjaard is. Bovendien maken zowel Oud Gastel als Oudenbosch inmiddels deel uit van dezelfde Gemeente Halderberge.” 
Maar Jan Bedaf is bereid de strijdbijl te begraven: “Ik zou er niet wakker van liggen wanneer ze er in Oud Gastel nu van willen genieten. We moeten het ook allemaal niet overdrijven hè, het blijft tenslotte maar een steen.”

Klik op de steen om het item wat omroep Brabant TV hierover heeft gemaakt te bekijken:

Het Open Lucht Spektakel
Tijdens ‘Het Gastels Spektakel’ ter gelegenheid van het 750 jaar bestaan van Gastel is er ook uitgebreid aandacht aan besteed. Het is zelfs één van de hoogtepunten van de Het Open Lucht Spektakel. Een voorstelling op de Markt in Oud Gastel waarin haar geschiedenis wordt verteld. En natuurlijk kwam hierin ook het verhaal van De Dondersteen naar voren. 

“De steen lag gruwelijk in de pad op een zandweg die liep van Oud Gastel naar Oudenbosch, aldus het verhaal. Obelix en zijn kleindochter Obelixia kregen van boer Ackermans opdracht om de steen naar Herberg Het Oude Landzigt in de Sint Annastraat te Oudenbosch te vervoeren.”

Het lijkt een bijzondere steen, een wondersteen te zijn. Iedereen die hem wil komen bekijken moet een stuiver betalen, je kunt hem ook kopen. 

De lokale politieke partij WOS Halderberge heeft ongetwijfeld naar aanleiding van het Spektakel het College van Burgemeester en Wethouders vragen gesteld over de zwerfkei. Zo willen ze graag weten hoe het college denkt over een eventuele verhuizing en of de gemeente hieraan mee kan werken.

Tegenwoordig pleit Heemkundekring ‘Het Land van Gastel’ voor terugkeer van de steen naar zijn oorspronkelijke omgeving, als symbool van lokaal erfgoed en identiteit, zoals dit wereldwijd gebeurd met “geroofde” museumstukken.

De wens leeft om hem opnieuw een zichtbare plaats te geven nabij zijn oorspronkelijke vindplaats, als tastbare herinnering aan het verleden.

Bronnen en verwijzingen

Heemkundekring Het Land van Gastel Jaarboeken 1987, 1999 en 2009

Natuurtijdschriften.nl “Zwerfstenen in West-Brabant” (1999)

Tongerlohuys.nl Jaarboek 1988, Kroniek van Gastel

Internetbode.nl Artikelen over de Dondersteen en Kunst & Cultuurmaand Halderberge

Gemeente Halderberge Erfgoedpublicaties en Cultuuragen