De Dondersteen van Oud Gastel

De Dondersteen van Oud Gastel is een bijzondere zwerfkei die al eeuwenlang bekend is in de regio Halderberge. Het object heeft zowel geologische als culturele betekenis en wordt al vóór 1600 in archieven vermeld. Oorspronkelijk lag de steen op akkergrond langs de oude Steenstraat bij Oud Gastel een weg die zijn naam vermoedelijk aan deze kei te danken heeft.

Historische achtergrond

De eerste vermeldingen van de Dondersteen dateren uit de 16e eeuw. Volgens overlevering lag de steen langs de “Donderakker”, een akkerweg tussen Oud Gastel en Oudenbosch. In de volksmond werd hij “dondersteen” genoemd, vanuit het geloof dat hij bij onweer uit de hemel was gevallen. Dergelijke verhalen waren wijdverbreid in Europa: grote zwerfkeien werden vaak gezien als magische of hemelse stenen. Zo kreeg ook de Gastelse Dondersteen een bijna mythische status als herkenningspunt in het landschap.

Verplaatsing en herplaatsing

Rond 1808 werd de steen door boer Akkermans uit de Gastelse klei gegraven en naar Oudenbosch vervoerd, waar hij als curiositeit tentoongesteld werd. In 1888 kreeg hij een plek in de tuin van het jezuïetenklooster aldaar. Tijdens de 20e eeuw verhuisde de kei opnieuw, onder andere naar het museum bij het Jezuïetencollege. Tegenwoordig pleit de Heemkundekring Het Land van Gastel voor terugkeer van de steen naar zijn oorspronkelijke omgeving, als symbool van lokaal erfgoed en identiteit.

Geologische betekenis

De Dondersteen is geologisch gezien een zwerfkei van biotiet (grofkorrelige) graniet, waarschijnlijk afkomstig uit Fennoscandië, het Scandinavisch kristallijn massief (Zuid-Zweden of Zuid-Noorwegen). Zulke stenen werden in de voorlaatste ijstijd (het Saalien, ca. 150.000 jaar geleden) door gletsjers naar Noord-Nederland vervoerd. West-Brabant lag echter buiten het directe bereik van dat landijs, waardoor het voorkomen van deze kei bijzonder is.
Er bestaan twee verklaringen voor zijn aanwezigheid:

de steen kwam met drijvend ijs of gletsjerafzetting in het gebied terecht;

of hij werd later per schip aangevoerd als ballast- of ankersteen, wat gezien de historische waterverbindingen goed mogelijk is.
Welke route ook juist is, de Dondersteen vormt een zeldzaam geologisch overblijfsel dat inzicht geeft in de natuurlijke geschiedenis van West-Brabant.

Culturele betekenis

Naast zijn wetenschappelijke waarde heeft de Dondersteen een sterke symbolische betekenis voor de inwoners van Oud Gastel. De kei staat symbool voor de verbondenheid tussen mens, landschap en geschiedenis. Tijdens lokale cultuurprojecten zoals de Kunst & Cultuurmaand Halderberge keert het verhaal van de Dondersteen regelmatig terug. De wens leeft om hem opnieuw een zichtbare plaats te geven in de dorpskern, als tastbare herinnering aan het verleden.

Bronnen en verwijzingen

Heemkundekring Het Land van Gastel Jaarboeken 1987, 1999 en 2009

Natuurtijdschriften.nl “Zwerfstenen in West-Brabant” (1999)

Tongerlohuys.nl Jaarboek 1988, Kroniek van Gastel

Internetbode.nl Artikelen over de Dondersteen en Kunst & Cultuurmaand Halderberge

Gemeente Halderberge Erfgoedpublicaties en Cultuuragen